Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Treść w formacie pdf

Instytut Badań Literackich jest jedną z najstarszych placówek Polskiej Akademii Nauk. Powstał w 1948 roku na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 24 lipca tegoż roku. Zgodnie z aktem założycielskim, był samodzielną placówką naukową, podległą zrazu Ministrowi Oświaty, a wkrótce - Ministrowi Szkół Wyższych i Nauki. Po trzech latach Instytut został włączony w strukturę Polskiej Akademii Nauk (na mocy uchwały Rady Ministrów z 9 lipca 1952 r.), stając się pierwszą placówką Wydziału I Nauk Społecznych PAN.

Inicjatorem utworzenia Instytutu był Stefan Żółkiewski, podówczas poseł na Sejm i redaktor naczelny "Kuźnicy", na której łamach pisał o projekcie założenia Instytutu: "Wymarzył go przed wojną M. Kridl i F. Siedlecki. Po wojnie bardzo konkretnie zaprojektował Jan Kott". Z Żółkiewskim współdziałała ściśle grupa osób; w większości byli to przedstawiciele pokolenia 1910: Jan Baculewski, Kazimierz Budzyk, Jan Zygmunt Jakubowski, Alodia Kawecka-Gryczowa, Ewa Korzeniewska, Jan Kott, Wacław Kubacki, Maria Renata Mayenowa, Tadeusz Mikulski, Jadwiga Pietrusiewiczowa, Kazimierz Wyka, Maciej Żurowski.

Pierwotna struktura Instytutu obejmowała Zakład Historii Literatury Polskiej, Zakład Teorii Literatury i Metodologii Badań Literackich, Zakład Bibliografii oraz Pracownię Podręcznika Szkolnego Historii Literatury Polskiej. Ta ostatnia pracownia rychło została zlikwidowana. W miejsce Zakładu Historii Literatury Polskiej powstały pracownie historii literatury poszczególnych epok bądź okresów literackich, Zakład Teorii Literatury i Metodologii Badań Literackich został zastąpiony przez pracownie poetyki historycznej i teoretycznej, a Zakład Bibliografii - przez pracownie dokumentacji staropolskiej, dokumentacji literatury XX wieku oraz Pracownię Bibliografii Bieżącej.

Z późniejszych zmian w strukturze placówki warto wspomnieć o utworzeniu w 1953 roku Działu Literatury Ludowej, który przetrwał - przekształcony w pracownię - do roku 1993, o powołaniu Pracowni Historii Czasopiśmiennictwa, zastąpionej w 1993 roku przez Pracownię Komunikacji Literackiej w Okresie PRL, o utworzeniu w 1969 roku Pracowni Badań Kultury Literackiej, istniejącej do 1987 r. Najnowsze istotne zmiany w strukturze Instytutu wiążą się z utworzeniem Centrum Informacji Literaturoznawczej (1992) oraz Ośrodka Krytyki Tekstu i Edytorstwa Naukowego (1998).

W dzieje ostatniego półwiecza IBL PAN wpisał swoją własną historię, współtworzoną przez ludzi i dzieła. Stał się placówką (w rankingach KBN stale kategoria I) o rozpoznawalnym, wyrazistym obliczu i dorobku poświadczonym tysiącami publikacji.

W Instytucie Badań Literackich PAN ukazują się renomowane czasopisma, poświęcone historii i teorii literatury, goszczące na swoich łamach wybitnych badaczy krajowych i zagranicznych: Pamiętnik Literacki (założony w 1902 r. przez Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza, od 1952 r. pismo IBL PAN, red. nacz. T. Mikulski, od 1960 r. B. Zakrzewski, od 1998 r. G. Borkowska); Teksty (1972-1981) oraz ich kontynuacja Teksty Drugie (od 1990), red. nacz. J. Błoński, od 1997 r. Cz. Hernas, od 1981 r. J. Sławiński, od 1990 r. R. Nycz.

Poza tym ukazywały się: Literary Studies in Poland (1978-1992); Biuletyn polonistyczny (1958-1992); Rocznik czasopiśmiennictwa polskiego (1962-1976), którego kontynuacją był Kwartalnik historii prasy polskiej (1977-1993).

Do połowy lat sześćdziesiątych działalność edukacyjna placówki ograniczała się do nadawania stopni naukowych: kandydata nauk oraz doktora. W 1964 roku zostały nadane w Instytucie Badań Literackich PAN pierwsze stopnie docenta, wkrótce zastąpione przez stopień doktora habilitowanego. Pierwsze stopnie doktora habilitowanego nadano w 1969 roku.

Ogółem w latach 1948-2010 w IBL PAN 257 osób uzyskało stopień naukowy doktora (łącznie z wcześniejszym stopniem kandydata nauk), w tym 60 osoby spoza Instytutu; 116 osoby uzyskały stopień naukowy doktora habilitowanego (łącznie ze stopniem docenta), w tym 35 osób spoza Instytutu. Ponadto w latach 1966-1998 prowadzono w IBL PAN Studia doktoranckie (prowadzone obecnie w trybie zaocznym), które ukończyło 109 osób.

Instytut Badań Literackich PAN zatrudnia obecnie 88 pracowników naukowych, w tym 35 profesorów i docentów, 40 adiunktów i 13 asystentów, a ogółem liczba zatrudnionych obejmuje 147 osób. Wprawdzie w dziejach Instytutu był okres, w którym stan zatrudnienia był znacznie wyższy niż obecnie (np. w 1976 roku o ponad 40 %), ale przeprowadzona na początku lat dziewięćdziesiątych restrukturyzacja wiązała się w sposób konieczny z likwidacją wielu etatów. Reforma ta przyczyniła się niewątpliwie do wzrostu efektywności i prężności działania placówki, co z kolei zaowocowało tak znacznym poszerzeniem pola aktywności w zakresie badań naukowych, edukacji, organizacji nauki, że dziś zasoby kadrowe IBL PAN należałoby uznać za nazbyt szczupłe.

W roku 1998 placówka obchodziła swoje pięćdziesięciolecie, co zbiegło się z uzyskaniem przez nią osobowości prawnej (na mocy decyzji Prezesa PAN). Z troską o utrzymanie tożsamości naukowej IBL stara się łączyć otwartość na nowe perspektywy badawcze. Przyszłość humanistyki zależy nie tylko od ochrony dziedzictwa kulturowego, lecz także od podejmowania wyzwań, jakie pojawiają się w związku z procesem integracji europejskiej. Konieczna jest przebudowa modelu wiedzy humanistycznej. Niezbędna staje się reinterpretacja historii polskiej literatury i kultury z perspektywy jej miejsca w kulturze europejskiej. Trzeba tworzyć możliwości uczestniczenia w wielkich międzynarodowych, interdyscyplinarnych projektach. Trzeba dbać o to, by proces badawczy pozostawał w integralnym związku z humanistyczną edukacją. Tak właśnie rozumiemy misję Instytutu Badań Literackich PAN.