Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Z wielkim smutkiem żegnamy Profesora Michała Głowińskiego (1934 – 2023), wybitnego literaturoznawcę, prozaika, autora fundamentalnych prac z zakresu historii i teorii literatury, badacza dyskursów politycznych. Autora tomów prozy autobiograficznej i wspomnieniowej. Profesora nauk humanistycznych, od 1958 związanego z Instytutem Badań Literackich PAN. Przez lata kierował w nim Pracownią Poetyki Historycznej, był członkiem Rady Naukowej Instytutu (także jej przewodniczącym), Członkiem redakcji Pamiętnika Literackiego, odpowiedzialnym m.in. za dział przekładów, współpracownikiem Komitetu Głównego Olimpiady Literatury i Języka Polskiego. Był też członkiem Polskiej Akademii Nauk i Polskiej Akademii Umiejętności. Laureatem wielu nagród i wyróżnień za wybitną pracę naukową oraz twórczość prozatorską. Czterokrotnym Doktorem Honoris Causa. Wykładowcą i promotorem licznych prac doktorskich. Jego wkład w humanistykę polską jest nie do przecenienia.

Dyrekcja, Rada Naukowa i Pracownicy IBL PAN. 

 

Michał Głowiński
Urodzony 4 listopada 1934 w Warszawie w rodzinie pochodzenia żydowskiego; syn Henryka Głowińskiego, urzędnika, i Felicji z Rozenowiczów. W czasie okupacji niemieckiej przebywał wraz z rodziną początkowo w getcie w Pruszkowie, a po jego likwidacji w getcie warszawskim. W styczniu 1943 po ucieczce z getta (dzięki pomocy Ireny Sendlerowej) ukrywał się wraz z matką w Radziwiłłowie pod Skierniewicami. Następnie został umieszczony w klasztorze sióstr felicjanek w Otwocku. Krótko przebywał też w domu zakonnym w Czersku pod Górą Kalwarią i w zakładzie wychowawczym Dom księdza Boduena w Warszawie, skąd został przeniesiony do sierocińca prowadzonego przez siostry Służebniczki Najświętszej Marii Panny w Turkowicach pod Hrubieszowem. W 1945 powrócił do Pruszkowa, gdzie ukończył Gimnazjum i Liceum im. H. Sienkiewicza. Od 1951 studiował polonistykę na Uniwersytecie Warszawskim (UW); w 1955 uzyskał magisterium. Debiutował w 1954 recenzją utworu dramatycznego Adolfa Rudnickiego pt. Manfred, opublikowaną w „Życiu Literackim” (nr 38). W 1955-58 jako stypendysta UW pracował naukowo w Katedrze Teorii Literatury pod kierunkiem prof. Kazimierza Budzyka. Równocześnie rozwijał działalność krytycznoliteracką, recenzując głównie tomy poezji m.in. nadal w „Życiu Literackim” i „Twórczości” (1955-62). W 1958 został asystentem w Instytucie Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk (IBL PAN). W 1961 uzyskał stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie pracy Poetyka Tuwima a polska tradycja literacka (promotor prof. K. Budzyk). Następnie od 1962 był adiunktem w Pracowni Dziejów Form Artystycznych w Literaturze Polskiej (od 1967 Pracownia Poetyki Historycznej). W 1963 został członkiem Związku Literatów Polskich (do rozwiązania Związku w 1983). W pracy naukowej zajął się teorią literatury (m.in. problemami współczesnej funkcji tradycji literackiej, narracją powieściową, językiem poetyckim, komunikacją literacką, stylami odbioru, a w późniejszych latach także problematyką komunistycznej propagandy) oraz historią literatury XX w. W 1967 habilitował się na podstawie rozprawy pt. Cykl studiów z historii i teorii polskiej powieści, a w 1969 otrzymał stanowisko docenta. W tymże roku został członkiem komitetu redakcyjnego „Pamiętnika Literackiego” (redaktor działu przekładów), w którym publikował artykuły od 1967 (z przerwami). W 1971-91 kierował Pracownią Poetyki Historycznej IBL. Od 1972 przewodniczył Komitetowi Redakcyjnemu serii wydawniczej Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN Rozprawy Literackie. Studia, artykuły i recenzje publikował m.in. w „Literaturze” (1972-76), „Nurcie” (1973-78) i „Tekstach” (od 1973). Od 1973 uczestniczył w pracach Komitetu Głównego Olimpiady Literatury i Języka Polskiego przy IBL PAN (do 2016). W 1973-74 wykładał na uniwersytecie w Amsterdamie. Prowadził seminaria na Studium Doktoranckim IBL PAN (od 1974). W 1976 został profesorem nadzwyczajnym. W 1977-90 wchodził do rady redakcyjnej wydawnictwa IBL „Literary Studies in Poland”. W 1978 został członkiem Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej PAN. W tymże roku był współzałożycielem, a następnie członkiem działającego nieoficjalnie do 1981 Towarzystwa Kursów Naukowych (TKN). Napisał referat wstępny Nowomowa – rekonesans, opublikowany anonimowo, w serii wydawniczej TKN pt. Język propagandy (Warszawa 1979); w 1978/1979 w ramach Kursów realizował m.in. tematy Nowomowa - język propagandy oraz Życie społeczne a scentralizowana struktura władzy. W sierpniu 1980 był sygnatariuszem listu intelektualistów (tzw. Apel 64) do władz Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w sprawie podjęcia rozmów ze strajkującymi stoczniowcami. Od września 1980 należał do Niezależnego Samorządnego Związku Zawodowego „Solidarność” w IBL PAN (do 1990). Był od 1980 członkiem niezależnego Towarzystwa Popierania i Krzewienia Nauk (w 2010 zakończyło działalność). W 1980 wspierał strajk studencki na UW. W latach osiemdziesiątych uczestniczył w Tygodniach Kultury Chrześcijańskiej, prowadził nieformalne seminarium z literatury współczesnej dla studentów filologii polskiej UW. Od 1981 wchodził w skład Rady Naukowej IBL; w kadencjach 1981-87 jako zastępca przewodniczącego, w kadencji 1987-89 nie przyjął nominacji, od 1990 ponownie był członkiem Rady, w tym w 1990-2006 jako jej przewodniczący. Publikował w wydawanych poza cenzurą czasopismach tzw. drugiego obiegu, m.in. „Almanachu Humanistycznym” (1984-89; podpisany m.in. J.M.T.), „Kulturze Niezależnej” (1984-90; tu artykuły pod pseudonimem: G.M., J.M. Tomir, Erazm Łojewski), „Krytyce” (1985). W 1986 otrzymał nagrodę Fundacji A. Jurzykowskiego w Nowym Jorku. Artykuły, recenzje, wspomnienia, opowiadania i fragmenty utworów prozatorskich publikował m.in. w pismach: „Tygodnik Powszechny” (1988-90, 1993-94, 1996-2003, 2007, 2009; tu m.in. w 1999-2001 cykl Małe szkice), „Gazeta Wyborcza” (1990-2003, 2006, 2008-09, 2019), „Teksty Drugie” (od 1990; tu stała współpraca), „Dekada Literacka” (1991, 1997, 2002-03), „Tytuł” (1991-2000; tu cykl Małe szkice), „Kwartalnik Artystyczny” (1994-2003, 2007-2015; tu w 2000-03 i w 2013-17 cykl Małe szkice), „Przegląd Polityczny” (1995, 1998, 2001, 2003, 2006-07, 2010), „Akcent” (1996-99, 2003, 2007), „Pogranicza” (2007-08), „Odra” (2010-11), „Nauka” (2011), „Wielogłos” (2014), „Teatr” (2015), „Tekstualia” (2015), „Konteksty” (2016), „Kwartalnik Historyczny” (2016), „Kamerton” (2017), „Czytanie Literatury” (2017). W 1991 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie, a później członkiem czynnym. W 1992 otrzymał nagrodę im. J. Strzeleckiego, przyznaną przez Polski PEN Club. W 1994 objął funkcję zastępcy redaktora naczelnego „Pamiętnika Literackiego”. W tymże roku został członkiem korespondentem PAN, a w 2004 członkiem rzeczywistym. Należał także do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, Stowarzyszenia Pisarzy Polskich oraz Collegium Invisibile. Wchodził w skład rady redakcyjnej pisma „Polska 1944/45-1989”, wydawanego od 1995 przez Instytut Historii PAN. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych zaczął publikować prozę wspomnieniową. W 2004 zorganizował w IBL Zespół Literatura i Konteksty, którym kierował do 2007, także po przejściu na emeryturę w 2005. Otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie (2000), Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu (2001), Uniwersytetu Opolskiego (2003), Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (2018). W 2002 został laureatem nagrody im. K. Wyki za twórczość krytycznoliteracką, w 2004 nagrody im. J.G. Herdera, przyznanej przez Fundację Alfreda Toepfera w Hamburgu za całość dorobku naukowego, w 2008 nagrody literackiej polskiego PEN Clubu im. J. Parandowskiego, w 2016 Łódzkiej Nagrody Literackiej im. J. Tuwima, przyznanej m.in. za „zaangażowanie w sprawy świata”. Wyróżniony odznaką „Zasłużony Działacz Kultury”, odznaczony Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (2007) oraz Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (2013) za „wybitne zasługi w badaniu, dokumentowaniu i upamiętnianiu historii Marca' 68”. Zmarł 29 września 2023 w Konstancinie pod Warszawą.

 

Biogram ze słownika cyfrowego "Polscy pisarze i badacze literatury XX i XXI wieku".