Pracownia Literatury Renesansu i Baroku

Od 1994 roku Pracownia Literatury Renesansu i Baroku przy współpracy z Katedrą Literatury Staropolskiej KUL organizuje cykle sesji naukowych zatytułowane: "Kolokwia staropolskie". Dotychczas odbyły się następujące konferencje:

1994 r. – "Czy potrzebna jest nowa synteza literatury staropolskiej?"

1995 r. – dwie konferencje: "Tropy biblijne w tekstach staropolskich" i "Proza staropolska – kryteria literackości"

1996 r. – "Wiersze Wacława Potockiego – interpretacje"

1997 r. – dwie konferencje: "Język zmysłów poezji barokowej" i "Rękopiśmienna poezja klasztorów żeńskich XVII-XVII wieku"

1998 r. – "Między «Psałterzem Dawidowym» (1579) a «Gofredem» (1618)"

1999 r. - dwie konferencje: "Przełom wieków XVII i XVIII – kryzys świadomości europejskiej" i "Od Potockiego do Konarskiego"

2000 r. - "Śmiech w kulturze staropolskiej"

2001 r. – "Łzy w kulturze staropolskiej"

2003 r. – "Koncept w kulturze staropolskiej"

2006 r. – "Proza staropolska znana i nieznana"

2008 r. – "Staropolskie Arkadie"

2011 r. – "Wojny, bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej"

2012 r. – "Przyjaźń w literaturze staropolskiej"

2015 r. -  "Wiązanie sobótkowe. W 430 rocznicę śmierci Jana Kochanowskiego"

2018 r. - "Dyskurs medyczny w kulturze staropolskiej"

Materiały z tych konferencji posłużyły do opracowania następujących tomów zbiorowych, z których większość ukazała się w Wydawnictwie IBL PAN:

• Świt i zmierzch Baroku, pod redakcją Mirosławy Hanusiewicz, Justyny Dąbkowskiej i Adama Karpińskiego, Lublin 2002

• Śmiech i łzy w kulturze staropolskiej, pod redakcją Adama Karpińskiego, Estery Lasocińskiej i Mirosławy Hanusiewicz, seria: Studia Staropolskie. Series Nova, t. 7 (LXIII), Warszawa 2003

• Koncept w kulturze staropolskiej, pod redakcją Ludwiki Ślękowej, Adama Karpińskiego i Wiesława Pawlaka, Lublin 2005

• "Wszystko tu najdzie, co wy macie w głowie". Świat prozy staropolskiej, pod redakcją Estery Lasocińskiej i Agnieszki Czechowicz, seria: Studia Staropolskie. Series Nova, t. 18 (LXXIV), Warszawa 2008

• Staropolskie Arkadie, pod redakcją Justyny Dąbkowskiej-Kujko i Joanny Krauze-Karpińskiej, seria: Studia Staropolskie. Series Nova, t. 29 (XXIX), Warszawa 2010.

• Wojny, bitwy i potyczki w kulturze staropolskiej, pod redakcją Wiesława Pawlaka i Magdaleny Piskały, seria: Studia staropolskie, Series Nova, t 30 (XXX), Warszawa 2011.

• Przyjaźń w kulturze staropolskiej, red. A. Czechowicz, M. Trębska, Lublin 2013.

• Wiązanie Sobótkowe. W czterysta trzydziestą rocznicę śmierci Jana Kochanowskiego, red. E. Lasocińska, W. Pawlak, Warszawa 2016.

Orbis Polonus Szymona Okolskiego okiem filologa, czyli o związkach literatury i heraldyki

kierownik: dr Magdalena Piskała

grant NCN (2012/05/B/HS2/04/124)

na lata 2013-2016

Celem projektu jest opracowanie monografii łacińskojęzycznego herbarza Orbis Polonus dominikanina Szymona Okolskiego. Utwór ten nie był dotąd przedmiotem pogłębionych analiz filologicznych, choć jest to dzieło w historii polskiego piśmiennictwa wyjątkowe. Wydawany w latach 1641-1645 tekst jest herbarzem specyficznym: łączy treści heraldyczno-genealogiczne z ujętym w osobne podrozdziały wywodem tłumaczącym symbolikę znaków herbowych wraz z wykładem etycznym oraz elementami panegirycznymi. Proponowane studia mają na celu przedstawienie pracy Okolskiego nie tyle z perspektywy XVII-wiecznej heraldyki czy genealogii, ile jako dzieła literackiego przy uwzględnieniu możliwie szerokiego tła piśmiennictwa europejskiego, w tym kompendiów wiedzy z historii, heraldyki, symboliki, ikonologii, emblematyki, teologii, nauk przyrodniczych, a przede wszystkim utworów poetyckich i pism autorów starożytnych, które stanowiły lekturę Okolskiego i naturalny kontekst, a nierzadko i materię herbarza. Ujęcie literaturoznawcze wymaga, by spojrzeć na Orbis Polonus nie w oderwaniu, lecz w porównaniu z pozostałym dorobkiem dominikanina, sprawdzić zależności między kształtem heraldycznego kompendium a konceptycznymi kazaniami okolicznościowymi, które również tworzył, przyjrzeć się wpływowi Zakonu Kaznodziejskiego na wymowę pisarstwa Okolskiego, w tym na proponowany przezeń model życia cnotliwego, pojęcie powinności obywatelskich i wojny sprawiedliwej. Analiza zakłada też spojrzenie na dzieło z perspektywy założeń autora, który nie tylko pragnął, by herbarz stał się kompendium ułatwiającym tworzenie tekstów okolicznościowych, ale i służył promowaniu polskich rodzin szlacheckich w Europie, co miało wpływ na wybór języka, nacisk na erudycyjność oraz rozbudowaną warstwę symboliczną tekstu.

Mowy i obrzędy. Oratorstwo kręgu rodzinnego w kulturze staropolskiej

"Mowy i obrzędy. Oratorstwo kręgu rodzinnego w kulturze staropolskiej" (grant NCN nr 2011/03/B/HS2/04360), kierownik projektu: dr Małgorzata Trębska

Projekt ma na celu określenie związków oratorstwa wieków dawnych z obrzędami i ceremoniami, w których człowiek, jako członek staropolskiej rodziny lub społeczności lokalnej, uczestniczył od narodzin aż do śmierci. Innymi słowy, rozpoznanie ma zidentyfikować relację między życiem prywatnym polskiej szlachty, a uzusem oratorskim, niejako w opozycji do funkcji publicznej, czyli w głównej mierze politycznej, wymowy sejmikowej, sejmowej etc.

Udostępnione dzięki projektowi zupełnie nieznane dotąd oryginalne teksty z epoki i wnioski z ich analiz ukażą być może w nowym kontekście związki rodzinne i społeczne w kulturze tradycyjnej oraz mentalność ówczesnej szlachty polskiej, rzucą nowe światło na staropolskie obrzędy i rytuały przejścia etc.

Zintegrowana Baza Bibliograficzna e-ZBB IBL PAN

Projekt Zintegrowana Baza Bibliograficzna IBL PAN (e-ZBB) - ( nr 11H 11 027080, lata: 2012 - 2017) projekt własny, kierownik projektu: dr Joanna Krauze-Karpińska, redaktor merytoryczny: dr Maciej Pieczyński. 

Projekt zakłada opracowanie schematu opisu elektronicznego materiału zgromadzonego w IBL PAN w postaci papierowych kartotek, dziś słabo dostępnych i poddanych niszczącemu działaniu czasu, i utworzenie dostępnej w internecie rozbudowanej elektronicznej bazy danych. Baza ta ma zawierać wprowadzone w pierwszej kolejności dwa najważniejsze katalogi: 

• Indeks Rękopiśmiennych Literariów Staropolskich (liczący ok. 30 tysięcy rekordów) uzupełniający Bibliografię polską Estreicherów w zakresie rękopiśmiennych przekazów tekstów literackich z XV-XVIII w.,  

• Retrospektywną Bibliografię Zawartości Czasopism XIX i XX w. (RBZCz; znaną powszechnie pod nazwą: Kartoteka Bara), jako uzupełnienie bieżącej Bibliografii Zawartości Czasopism w zakresie publikacji o charakterze literackim (tekstów literackich i paraliterackich, artykułów o charakterze historyczno- i teoretycznoliterackich, krytyki literackiej, recenzji itd.) zamieszczanych w czasopismach XIX i początku XX w. (do 1939 r.).

Wprowadzenie tych cennych zbiorów do scentralizowanego, elektronicznie dostępnego katalogu e-ZBB gwarantuje powszechny, nieograniczony obieg naukowy materiałów, które podlegają postępującemu coraz szybciej niszczeniu i są rozproszone (Kartoteka Bara częściowo przechowywana jest w Warszawie, częściowo w Poznaniu), a co za tym idzie mało wykorzystywane w pracach badawczych. 

Długofalowość projektu zakłada kontynuowanie cyfryzacji Kartoteki Bara, włączanie do Zintegrowanej Bazy Bibliograficzne, mniejszych zespołów bibliograficznych, takich jak np.: Kartoteka Czasopism Lat Wojny 1939-1945, Powieści Odcinkowej i Opowiadań Literackich z Lat 1918-1939, Bibliografia Staropolskiej Retoryki i Poetyki, Rękopiśmiennego Dramatu Staropolskiego, Życia Literackiego w PRL za Lata 1944-1969 oraz wielu innych, a także o uzupełnianie i poprawianie danych w obrębie baz w niej już umieszczonych.

>> Bibliografia Bara

Epikurejska idea szczęścia w literaturze polskiej renesansu i baroku. Od Kallimacha do Potockiego

"Epikurejska idea szczęścia w literaturze polskiej renesansu i baroku. Od Kallimacha do Potockiego" (grant NCN nr UMO- 2011/01/B/HS2/03280 lata 2011-2013), kierownik i wykonawca: dr Estera Lasocińska.

W monografii Epikurejska idea szczęścia w literaturze polskiej renesansu i baroku. Od Kallimacha do Potockiego zostaną omówione podstawowe kategorie epikurejskiej etyki, które pojawiają się w literaturze staropolskiej już w XV wieku, a są w naszym piśmiennictwie częścią antycznego i humanistycznego dziedzictwa. Funkcjonowanie filozofii epikurejskiej w renesansie i baroku będzie stopniowo odsłaniane poprzez analizę dzieł, które zaliczyć można do najistotniejszych tekstów tego okresu podejmujących dyskusję z moralnymi poglądami Epikura oraz odnoszących się szerzej do zasadniczego dla etyki Ogrodu pojęcia szczęścia-rozkoszy. Analiza utworów z czasów od Kallimacha do Potockiego ma pokazać, skąd brał się epikureizm w dawnej Polsce, jakie były kierunki jego rozwoju, jak oddziaływał, jak się zmieniał i jak był interpretowany w okresie ponad 200 lat swej obecności w literackich utworach renesansu i baroku.

Elektroniczne Archiwum Piśmiennictwa Polskiego

Zespół IBL PAN pod kierunkiem prof. dr hab. Adama Karpińskiego brał aktywny udział w pracach komisji, mającej na celu zdefiniowanie podstawowych pojęć projektu, a następnie wykonał olbrzymią pracę kwerendalną w  zbiorach bibliotek i archiwów państwowych i kościelnych, dzięki której udało się  sporządzić listę zachowanych zabytków  literatury i języka polskiego do 1600 r. i spośród nich wyłonić kanon ponad tysiąca zabytków najważniejszych dla kultury polskiej.

Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej

Prof. dr hab. Adam Karpiński był kierownikiem zadania badawczego: "Twórca – dzieło – tekst jako przedmiot filologiczny", którego  celem było rozpoznanie relacji pomiędzy humanizmem a filologią w kulturze polskiej od renesansu aż do wieku XX. Efektem realizacji zadania jest tom zawierający kilkanaście rozpraw, wśród nich także artykuły członków Pracowni:    Humanizm i filologia, pod redakcją naukową Adama Karpińskiego, Warszawa 2011.

W dniach 23–25 marca 1999 roku odbyła się przygotowana przy współpracy z Instytutem Literatury Polskiej konferencja naukowa, zatytułowana "Barok w krajach Europy Środkowej i Wschodniej". Rok później ukazał się tom zbiorowy, zawierający artykuły przygotowane w oparciu o materiały z tejże konferencji:

• Barok w Polsce i w Europie Środkowo-Wschodniej. Drogi przemian i osmozy kultur. [Materiały konferencji naukowej "Barok w krajach Europy Środkowej i Wschodniej". (Warszawa, 23–25 marca 1999)], pod redakcją Janusza Pelca, Krzysztofa Mrowcewicza i Marka Prejsa, Warszawa 2000.

W dniach 2 i 3 grudnia 2002 roku Pracownia zorganizowała konferencję zatytułowaną: "Stanisław Herakliusz Lubomirski - twórca i dzieła (nowe, materiały, nowe interpretacje)", która zaowocowała tomem zbiorowym:

• Stanisław Herakliusz Lubomirski - twórca i dzieła, pod redakcją Adama Karpińskiego i Estery Lasocińskiej, seria: Studia Staropolskie. Series Nova, t. 9, Warszawa 2004.

8 maja 2009 r. odbyła się przygotowana przy współpracy z Biblioteką Uniwersytetu Warszawskiego  konferencja poświęcona pamięci zmarłej członkini Pracowni - Ewy Głębickiej: "Oto jestem ksiąg niesyty...", zaś w 2010 roku ukazał się tom pamiątkowy:

• "Libris satiari nequeo/Oto jestem ksiąg niesyty...". Pamięci Ewy Jolanty Głębickiej, pod redakcją Joanny Partyki i Ariadny Masłowskiej-Nowak, Warszawa 2010.

3 i 4 listopada 2009 roku Instytut był gospodarzem  konferencji naukowej zatytułowanej "Humanizm i filologia" organizowanej przez Pracownię w ramach projektu "Humanizm". Konferencja ta była jednym z etapów prac zespołu badawczego, którego zadaniem było przygotowanie tomu rozpraw. W efekcie tom ten ukazał się w roku 2011:

• Humanizm i filologia, pod redakcją naukową Adama Karpińskiego, Warszawa 2011.

W roku 2015 w Instytucie odbyła się zorganizowana przez Pracownię konferencja Gatunki nieklasyczne - teoria i praktyka.  

Konferencje z cyklu "Kolokwiów staropolskich" od 1994 roku.