plen

Pracownia Poetyki Teoretycznej i Semiotyki Kultury

pok.128
tel. (22) 6572-701

Kierownik Pracowni:

Pozostali pracownicy:

Współpracownicy uczestniczący w działaniach Pracowni:

Byli pracownicy IBL PAN:

dr hab. Grzegorz Grochowski,
prof. IBL PAN (1970-2022)

Pracownia Poetyki Teoretycznej i Semiotyki Kultury

Badania prowadzone przez członków Pracowni skupiają się na wypracowaniu metod analizy utworów literackich jako złożonych struktur znakowych, budowanych z tworzywa językowego i poddanych różnym konwencjom dyskursywnym. Badania te należą do opisowego nurtu poetyki. Mają wyraźny profil lingwistyczny i semiotyczny. Wykorzystują kategorie analityczne z obszaru różnych działów językoznawstwa (semantyki, pragmatyki, stylistyki, teorii tekstu i dyskursu). W studiach interpretacyjnych znajdują zastosowanie najnowsze metody analizy literaturoznawczej.

Szczególnie intensywnie rozwijają się badania nad strukturą tekstu, teorią dyskursu, semantyką wypowiedzi (zwłaszcza problematyką metafory). Prowadzone są też prace z dziedziny semiotyki i neurosemiotyki, a w ostatnich latach rozwinął się nurt badań nad obrazem holocaustu utrwalonym w tekstach. Obok prac skoncentrowanych na mechanizmach komunikacji językowej powstaje wiele studiów interpretacyjnych – poświęconych różnym pisarzom współczesnym. Pracownia ma również duży dorobek z zakresu wersologii.

Pracownia - pod różnymi nazwami i w parokrotnie modyfikowanych formach organizacyjnych - istnieje od chwili powstania Instytutu Badań Literackich. Założycielką Zespołu i jego kierowniczką do 1981 r. była prof. dr Maria Renata Mayenowa; po jej odejściu na emeryturę kierownictwo objęła prof. dr hab. Lucylla Pszczołowska, a od 1993 zespołem kieruje prof. dr hab. Teresa Dobrzyńska. Z Pracownią przez wiele lat związane były Danuta Danek, Zofia Florczak, Elżbieta Janus, Zdzisława Kopczyńska, Dorota Urbańska oraz Anna Wierzbicka.

W ostatnim dziesięcioleciu dorobek zespołu wzbogacił się o zbiór studiów T. Dobrzyńskiej Tekst - styl - poetyka (Kraków 2003), książki: J. Kordysa Kategorie antropologiczne i tożsamość narracyjna (Kraków 2006), Z. Klocha Odmiany dyskursu. Semiotyka życia publicznego w Polsce po 1989 roku (Wrocław 2006), Z. Kopczyńskiej, T. Dobrzyńskiej, L. Pszczołowskiej Znaczenie wyboru formy wiersza (Warszawa 2007), J. Kandziory Ocalony w gmachu wiersza. O poezji Stanisława Barańczaka (Warszawa 2008), J. Leociaka Doświadczenia graniczne. Studia o dwudziestowiecznych formach reprezentacji (Warszawa 2009).

Pracownia współpracuje z Instytutem Literatury Bułgarskiej Akademii Nauk i wraz z nim zorganizowała cykl konferencji: "Pamięć i tekst. Aspekty kognitywne i kulturowe" (Sofia, 16-17 czerwca 2003), "Słowo i obraz. Ikoniczność w komunikacji literackiej" (Sofia, 19-20 września 2005), "Ogląd i znaczenie" (Sofia, 25-26 września 2008), "Podobieństwo i różnica. Problem tożsamości" (Sofia, 16-17 września 2012); współpraca ta zaowocowała zbiorami studiów. Regularne kontakty naukowe utrzymywane są też z czeskimi badaczami dyskursu z Pragi (Instytut Języka Czeskiego Czeskiej Akademii Nauk). Przez wiele lat Pracownia organizowała sympozja z cyklu "Słowiańska Metryka Porównawcza". Członkowie Zespołu uczestniczą w wielu sesjach naukowych organizowanych przez inne ośrodki.

Ważniejsze fakty z historii Pracowni Poetyki Teoretycznej

   Pracownia powstała wraz z powołaniem do istnienia Instytutu Badań Literackich. W kilkudziesięcioletniej historii Instytutu zespół zajmujący się poetyką i stylistyką funkcjonował w różnych formach organizacyjnych i pod różnymi nazwami: Dział Języka Literackiego i Form Literackich, Pracownia Historycznej Stylistyki, Pracownia Poetyki Teoretycznej i Języka Literackiego – wreszcie Pracownia Poetyki Teoretycznej. Językowa orientacja zespołu w podejściu do zagadnień poetyki zaznacza się do chwili obecnej, znajdując wyraz w pracach nt. tropicznych użyć języka, spójności tekstu i różnych odmian dyskursu. Do 1968 r. była jeszcze wyraźniejsza, jako że w strukturach Pracowni pozostawały zespoły z Torunia, Wrocławia, Krakowa i Poznania, redagujące Słownik polszczyzny XVI wieku.
    Zespół utworzyła i przez wiele lat nim kierowała prof. Maria Renata Mayenowa. Po jej przejściu na emeryturę (w 1981 r.) kierownictwo przejęła i sprawowała do 1993 r. prof. Lucylla Pszczołowska. Następnie kierownikiem pracowni została prof. Teresa Dobrzyńska-Janusz. Z Pracownią od pierwszych lat jej istnienia związane były m.in. Zdzisława Kopczyńska i Zofia Florczak oraz badaczki młodszego pokolenia: Anna Wierzbicka i Danuta Danek.
    Dzięki swoistej unii personalnej, jaka w osobie prof. Mayenowej łączyła przez wiele lat Pracownię z dyrekcją Instytutu, Katedrą Teorii Literatury Wydziału Polonistycznego UW, Komitetem Nauk o Literaturze i redakcją „Pamiętnika Literackiego” (Mayenowa redagowała dział Zagadnień języka artystycznego w PL; po niej funkcję tę przejęły kolejno Zdzisława Kopczyńska i Lucylla Pszczołowska), Pracownia mogła odgrywać i odgrywała znaczącą rolę w programowaniu badań o zasięgu ogólnopolskim, organizowaniu długofalowych prac zespołowych, upowszechnianiu metod strukturalnych w dziedzinie poetyki i promowaniu semiotycznej analizy utworów artystycznych.
    W latach 60. Pracownia odegrała dużą rolę jako organizator spotkań międzynarodowych poświęconych poetyce, służących nawiązaniu dialogu pomiędzy uczonymi ze Wschodu i Zachodu. W Pracowni powstała i realizowana była seria wydawnicza Poetyka. Zarys Encyklopedyczny. Prowadzono tu badania nad świadomością językową i stylistyczną różnych epok. Stworzono program systematycznych badań wiersza o zasięgu ogólnosłowiańskim (seria Słowiańska Metryka Porównawcza, 9 tomów studiów). Wśród najważniejszych osiągnięć Zespołu należy wymienić także organizację konferencji poświęconych strukturze tekstu i stymulowanie prac z tej dziedziny (ich animatorką była M.R. Mayenowa). W Pracowni powstawały pionierskie na polskim gruncie prace z zakresu teorii tekstu, które podjęte zostały następnie przez kilka innych ośrodków w kraju.
    Wśród nowszych osiągnięć Pracowni wymienić należy współpracę z Instytutem Literatury Bułgarskiej Akademii Nauk, a także kontakty naukowe z badaczami z Instytutu Języka Czeskiego Czeskiej Akademii Nauk.

W ramach projektu "Teoria literatury: pojęcia i ich konteksty" Pracownia Poetyki Teoretycznej współpracuje z Instytutem Literatury Bułgarskiej Akademii Nauk i wraz z nim zorganizowała cykl konferencji:

  • „Pamięć i tekst. Aspekty kognitywne i kulturowe” (Sofia, 16-17 czerwca 2003),

  • „Słowo i obraz. Ikoniczność w komunikacji literackiej" (Sofia, 19-20 września 2005),

  • „Ogląd i znaczenie” (Sofia, 25-26 września 2008),

  • "Podobieństwo i różnica. Problem tożsamości" (Sofia, 16-17 września 2012).

Współpraca ta zaowocowała zbiorami studiów:

  • Память и текст. Когнитивные и культурологичные аспекы – Memory and Text. Cognitive and Cultural Aspects, red. T. Dobrzynska, R. Kuncheva, Foreword T. Dobrzyńska, Sofia 2005: IBL PAN i IL BAN, wyd. “Изток – Запад”, 282 s.

  • Words and Images. Iconicity of the Text – Слова и образы. Иконичность текста, red. T. Dobrzyńska, R. Kuncheva, Foreword T. Dobrzyńska, Sofia 2008: IBL PAN i IL BAN, wyd. „Иван Пенев”, 383 s.

  • Vision and Cognition. Literary, Linguistic and Cultural Aspects – Взгляд и познание. Литературные, лингвистические и культурологические аспекты, red. T. Dobrzyńska, R. Kuncheva, Sofia 2011, wyd. “Изток – Запад”, 422 s.