Żukowski Tomasz

dr hab., profesor instytutu
Pracownia Współczesnej Literatury i Komunikacji Społecznej
Ośrodek Studiów Kulturowych i Literackich nad Komunizmem

e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript.

Zajmuje się problemami dyskursu publicznego w Polsce; m.in. funkcjami obrazów Żyda i ich rolą w definiowaniu polskiej tożsamości oraz narracjami o PRL-u i komunizmie po roku ’89.  Interesuje się kulturą pierwszej powojennej dekady w Polsce a także kinem PRL.  Uprawia także publicystykę społeczną i polityczną. Publikował w "Gazecie Wyborczej", "Przeglądzie" i "Przekroju". W latach 2000-2010 redagował kwartalnik społeczno-polityczny "Bez Dogmatu".

Wybrane publikacje:

Książki:

• Pod presją. Co mówią o Zagładzie ci, którym odbieramy głos. Warszawa: Welka Litera 2021.
• Wielki retusz. Jak zapomnieliśmy, że Polacy zabijali Żydów. Warszawa: Wielka Litera 2018.
• Przemoc filosemicka? Nowe polskie narracje o Żydach po roku 2000. [Razem z E. Janicką]. Warszawa: Wydawnictwo IBL 2016.
• Obrazy Chrystusa w twórczości Aleksandra Wata i Tadeusza Różewicza. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN [b.d.w.] [2014].
  
  

Książki autorskie po angielsku: 

• Forgetting Polish Violence Against the Jews: The Great Whitewash. Routledge 2025. 
• Philo-Semitic Violence. Poland's Jewish Past in New Polish Narratives. [With E. Janicka]. Lanham, Boudler, New York, London: Lexington Books 2021. Reading Trauma and Memory.
  
  

Rozprawy i artykuły naukowe (w czasopismach, pracach zbiorowych):

• Notre classe de Tadeusz Słobodzianek, une lecture des Voisins de J. T. Gross. In: Représenter la Shoah après 1989. Entre la France et la Pologne. Ed. K. Siatkowska-Callebat, A. Grudzińska. Edition PETRA 2022.
• “Kolumbowie” by Roman Bratny (1957): A Tale at a Crossroads. W: Breaking the Frame. New School of Polish-Jewish Studies. Ed. I. Grudzińska-Gros, K. Matyjaszek. Berlin-Bern-Bruxelles-New York-Oxford-Warszawa-Wien: Peter Lang  2022.
• Eroticism and Power. In: Reassessing Communism. Concepts, Culture, and Society in Poland 1944-1989. Ed. K. Chmielewska, A. Mrozik, G. Wołowiec. Budapest-New York: CEU Press 2021.
• Nostalgic Archeology and Critical Archeology. In: The Holocaust Bystander in Polish Culture, 1942-2015. The Story of Innocence. Ed. M. Hopfinger, T. Żukowski. Palgrave Macmillan 2021 Palgrave Studies in Cultural Heritage and Conflict.
• The Guilt of Indifference. [With A. Calderón Puerta]. In: The Holocaust Bystander in Polish Culture, 1942-2015. The Story of Innocence. Ed. M. Hopfinger, T. Żukowski. Palgrave Macmillan 2021 Palgrave Studies in Cultural Heritage and Conflict
• Zbiorowa nieświadomość. Czesław Miłosz. "Narracje o Zagładzie" 2019 nr 5: Poezja i Zagłada. Zob. link.
• Metamorfoza antysemity. Ulica Graniczna Aleksandra Forda. "Studia Judaica" 2019 nr 1. Zob. link.
• Erotyka i władza. W: Komunizm. Idee i praktyki w Polsce. 1944-1989. Red. K. Chmielewska, A. Mrozik, G. Wołowiec. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2018.
• Czy warto zaczepiać Władysława Bartoszewskiego? "Pismo" 2019 nr 10.
• Zofia Kossak-Szczucka i mechanizmy polskiej autoprezentacji. "Dialog" 2019 nr 3.
• Wina obojętności. [Razem z A. Calderón Puerta]. W: Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015). Projekt i redakcja tomu M. Hopfinger, T. Żukowski, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2018.
• Archeologia nostalgiczna i archeologia krytyczna. W: Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015). Projekt i redakcja tomu M. Hopfinger, T. Żukowski, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2018.
• Opowieść na rozdrożu. Przed Październikiem 1956 i później. W: Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015). Projekt i redakcja tomu M. Hopfinger, T. Żukowski, Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2018.
• "Wielkanoc" Stefana Otwinowskiego. Posłowie w: S. Otwinowski: Wielkanoc. Warszawa: ŻIH 2018. Wydanie krytyczne prac Centralnej Żydowskiej Komisji Historycznej
• Die Annäherung an die Katasrophe: Paweł Pawlikowski "Ida" und Władysław Pasikowski "Pokłosie". [Razem z K. Chmielewską]. W: Nach dem Holocaust. Medien postkatastrophischer Vergegenwärtigung in Polen und Deutschland. Red. A. Artwińska, A. Tippner. Frankfurt am Main: Peter Lang GmbH, Internationaler Verlag der Wissenschaften 2017. Heidelberger Publikationen zur Slavistik, Band 38
• "Als die Milch bereitsverschüttet war…" Die Rezeption von Tadeusz Słobodzianeks "Nasza klasa" und die Selbstrehabilitierung der Polen nach "Sąsiedzi" von Jan Tomasz Gross. W: Nach dem Holocaust. Medien postkatastrophischer Vergegenwärtigung in Polen und Deutschland. Red. A. Artwińska, A. Tippner. Frankfurt am Main: Peter Lang GmbH, Internationaler Verlag der Wissenschaften 2017. Heidelberger Publikationen zur Slavistik, Band 38
• Kryteria prawdziwości i poetyka powtórzenia; Nowy język i nowy punkt widzenia: "Pokłosie" Władysława Pasikowskiego; Recepcja "Idy"; Próby wyważania racji: "Sąsiedzi" Agnieszki Arnold i "Nasza Klasa" Tadeusza Słobodzianka; Wewnątrz sporu: "My z Jedwabnego" Anny Bikont; Zmiana reguł komunikacji: "Sąsiedzi" Jana Tomasza Grossa. W: Debaty po roku 1989. Literatura w procesach komunikacji. W stronę nowej syntezy (2). Pod red. M. Hopfinger, Z. Ziątka, T. Żukowskiego. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2017.
• Trauma of the Polish March. [Razem z K. Chmielewską]. “Miscellanea Posttotalitariana Wratislaviensia" 2016: special issue vol. I. The Tropics of Resistence: Languages, genres, rhetoric. Ed. by A. Matusiak. Guest editors: D. Kołodziejczyk, M. Świetlicki. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego 2016. 
• Co widzieli świadkowie? W: Pomniki pamięci. Miejsca niepamięci. Red. K. Chmielewska, A. Molisak. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2017.
• Alcanzar lo imposible: la identidad feminina en construcción. La imagen de las revolucionarias en la cultura Española contemporánea. [Razem z A. Calderón Puerta]. W: Identidad, género y nuevas subjetividades en las literaturas hispánicas. Red. K. Moszczyńska-Dürst, K. Kumor, A. Garrido Gonzáles, A. Calderón Puerta. Varsovia:  Innstituto de Estudios Ibericos e Iberoamericanos de Universidad de Varsovia 2016.
• Obraz polskich zachowań wobec Żydów i figura świadka: przykład "Medalionów" Zofii Nałkowskiej; Pominięty temat: recepcja "Medalionów"; Ekranizacje "Medalionów"; Ludzie ludziom? Perspektywa większości i perspektywa ofiar [razem z A. Calderón Puerta]. W: Zagłada w "Medalionach" Zofii Nałkowskiej. Tekst i Konteksty. Red. T. Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2016.
• Nuevas narraciones españolas sobre la experiencia política feminine de izquierdas. [Razem z A. Calderón Puerta]. W: ¿La voz dormida? Memoria y género en las literaturas hispánicas. Red. A. Calderón Puerta, K. Kumor, K. Moszczyńska-Dürst. Varsovia: Innstituto de Estudios Ibericos e Iberoamericanos de Universidad de Varsovia 2015.
• Fetysz "obiektywności". Nasza klasa Tadeusza Słobodzianka."Studia Literaria et Historica" 2014/2015 nr 3/4. Zob. link.
• Savoir-vivre: Ironic Strategies in Calek Perechodnik’s Confession. "Teksty Drugie" 2013 nr 2: Special Issue, English Edition. Zob. link.
• Autowizerunek po katastrofie. Zofia Kossak-Szczucka i Jerzy Andrzejewski: dwa polskie świadectwa Zagłady z lat 40. "Poznańskie Studia Polonistyczne" 2015 nr 25. Po Zagładzie. Narracje postkatastroficzne. Poznań 2015.
• Trauma marca. Epilog. [Razem z K. Chmielewską]; Narracja narodowo-kombatancka versus wątek żydowski w kinie polskim lat sześćdziesiątych. [Razem z A. Calderón Puerta]; Ustanowienie nacjonalistycznego pola dyskursu społecznego. Spór między partią i Kościołem w roku 1966. W: Rok 1966. PRL na zakręcie. Red. K. Chmielewska, G. Wołowiec, T. Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2014.
• Biografia z piętnem. O "Drewnianym karabinie" Tadeusza Różewicza. W: Niepokoje. Twórczość Tadeusza Różewicza wobec Zagłady. Red. P. Krupiński. Warszawa: Wydawnictwo ŻIH 2014.
• Wytwarzanie "winy obojętności" oraz kategorii "obojętnego świadka" na przykładzie artykułu Jana Błońskiego "Biedni Polacy patrzą na getto". "Studia Literaria et Historica" 2014 nr 2. Zob. link. 
• Bohaterki, bojowniczki, przegrane? Hiszpańskie narracje o kobietach zaangażowanych w ruchy lewicowe pierwszej połowy XX wieku. [Razem z A. Calderón Puerta]. "Studia Literaria et Historica" 2014 nr 2. Zob. link. 
• HIT/KIT. Język krytyki literackiej w mass mediach. W: Obraz literatury w komunikacji społecznej po roku ’89. Red. A. Werner, T. Żukowski. Warszawa 2013.
• Praktyki społeczne i" urządzenia korekcyjne". W: Gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany. Red. A. Werner, T. Żukowski. Warszawa 2013.
• Tożsamość w świecie praktyk społecznych. Kilka słów o Zarudziu, Nocy czerwcowej i Heydenreichu Jarosława Iwaszkiewicza. W: PL: Tożsamość wyobrażona. Red J. Tokarska-Bakir. Warszawa 2013.
• Przemoc filosemicka. [Razem z Elżbietą Janicką]. "Studia Litteraria Historica" 2012 nr 1. Druk w: PL: Tożsamość wyobrażona. Red J. Tokarska-Bakir. Warszawa 2013.
• "Komunizm" w publicystyce księdza Józefa Tischnera. W: PRL. Życie po życiu. Red. K. Chmielewskiej, A. Mrozik, G. Wołowiec. Warszawa 2012.
• Fantazmat “Sprawiedliwych". O filmie W ciemności Agnieszki Holland. "Studia Litteraria Historica" 2012 nr 1.
• Lewica i PRL w dyskursie głównego nurtu. W: Opowiedzieć PRL. Pod red. K. Chmielewskiej i G. Wołowca. Warszawa 2011.
• Savoir-vivre. Ironiczne strategie w Spowiedzi Calka Perechodnika. "Teksty Drugie" 2010 nr 6.
• Władysław Szlengel. Ironia a strategia świadectwa. W: Ślady obecności. Pod red. S. Buryły i A. Molisak. Kraków: "Universitas" 2010.
• Savoir-vivre: Ironic Strategies In Calek Perechodnik Confession. W: Polish and Hebrew Literature and National Identity. Ed. by A. Molisak, S. Ronen. Warsaw 2010.
• Sztuka i alienacja, czyli "Dobry człowiek z Seczuanu" Bertolta Brechta. W: Czytanki dla robotników sztuki. Kultura nie dla zysku. Wolny Uniwersytet Warszawy, zeszyt 1. Pod red. K. Chmielewskiej, K. Szredera, T. Żukowskiego. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana 2009.
• Prawdy z prowincji. W: Co dalej literaturo? Jak zmienia się współcześnie pojęcie i sytuacja literatury. Pod red. A. Brodzkiej-Wald, H. Gosk i A. Wernera. Warszawa 2008.
• Tożsamość pod presją. Proza Adolfa Rudnickiego o Zagładzie. W: Wojna. Doświadczenie i zapis. Nowe źródła, problemy, metody badawcze. Pod red. S. Buryły i P. Rodaka. Kraków: "Universitas" 2006.
• Ballady o Szoa. W: Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? Pod red. M. Głowińskiego, K. Chmielewskiej, K. Makaruk, A. Molisak i T. Żukowskiego. Kraków 2005.
• Mit Włoch jako punkt wyjścia krytyki kultury w twórczości Tadeusza Różewicza. "Polonistyka" 2005 nr 5 .
• Kręgiem ostrym rozdarty na pół. O niektórych wierszach K.K. Baczyńskiego z lat 1942-1943. "Teksty Drugie" 2004 nr 3.
• Mif Italii kak ischodnaja toczka kritiki kultury w tworczestwie Tadeusza Różewicza. W: Mif Ewropy w literaturie i kulturie Polszy i Rosii. Pod. red. M.W. Leskinien, W.A Choriew. Moskwa 2004.
• Wśród mitów. Jan Błoński – próby dialogu. W: Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Krytycy. Pod red. A. Brodzkiej-Wald i T. Żukowskiego. Łódź 2003.
• Dwa wyobrażenia śmierci w Trzech sonetach Aleksandra Wata. W: W "antykwariacie anielskich ekstrawagancji". O twórczości Aleksandra Wata. Red. J. Borowski, W. Panas. Lublin 2002.
• Zagłada a język poetycki Tadeusza Różewicza. W: Literatura polska wobec Zagłady. Pod red. A. Brodzkiej-Wald, D. Krawczyńskiej i J. Leociaka. Warszawa 2000.
• Skatologiczny Chrystus. Wokół Różewiczowskiej epifanii. "Pamiętnik Literacki" 1999 z.1.
• Wyrzeczenie. W: M. Janion, M. Żmigrodzka: Odyseja Wychowania. Goetheańska wizja człowieka w Latach nauki i Latach wędrówki Wilhelma Meistra. Kraków 1998.
• "Abym jak wiór ognisty spłonął" – okupacyjne doświadczenie świata w poezji Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. "Polska Sztuka Ludowa, Konteksty" 1998 nr 3-4.
  
  

Prace redakcyjne:

• The Holocaust Bystander in Polish Culture, 1942-2015. The Story of Innocence. Ed. M. Hopfinger, T. Żukowski. Palgrave Macmillan 2021 Palgrave Studies in Cultural Heritage and Conflict
• Lata czterdzieste. Początki polskiej opowieści o Zagładzie. Red. M. Hopfinger, T. Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2019.
• Opowieść o niewinności. Kategoria świadka Zagłady w kulturze polskiej (1942–2015). Projekt i redakcja tomu M. Hopfinger, T. Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2018.
• Literatura bez fikcji między sztuką a codziennością. W stronę nowej syntezy (3). Pod red. M. Hopfinger, Z. Ziątka, T. Żukowskiego. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2018.
• Debaty po roku 1989. Literatura w procesach komunikacji. W stronę nowej syntezy (2). Pod red. M. Hopfinger, Z. Ziątka, T. Żukowskiego. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2017.
• Między sztuką a codziennością. W stronę nowej syntezy (1). Red. M. Hopfinger, Z. Ziąteka, T. Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2016.
• Zagłada w "Medalionach" Zofii Nałkowskiej. Tekst i Konteksty. Red. T. Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN, 2016.
• Rok 1966. PRL na zakręcie. Red. K. Chmielewska, G. Wołowiec, T. Żukowski. Warszawa: Wydawnictwo IBL PAN 2014.
• Obraz literatury w komunikacji społecznej po roku ’89. Red. A. Werner, T. Żukowski. Warszawa 2013.
• Gry o tożsamość w czasach wielkiej zmiany. Red. A. Werner, T. Żukowski. Warszawa 2013.
• Czytanki dla robotników sztuki. Kultura nie dla zysku. Wolny Uniwersytet Warszawy, zeszyt 1. Pod red. K. Chmielewskiej, K. Szredera, T. Żukowskiego. Warszawa: Fundacja Bęc Zmiana 2009.
• Stosowność i forma. Jak opowiadać o Zagładzie? Pod red. M. Głowińskiego, K. Chmielewskiej, K. Makaruk, A. Molisak i T. Żukowskiego. Kraków 2005.
• Sporne postaci polskiej literatury współczesnej. Krytycy. Pod red. A. Brodzkiej-Wald i T. Żukowskiego. Łódź 2003.
  
  

Publicystyka:

• Papieska mitologia. Jak katolicyzm stał się kluczem do polskości. „Krytyka Polityczna” 2024, 06 lipca. Zob. link.
• Nie lubię poniedziałku to film, który aż kipi od Erosa i pragnień. „Krytyka Polityczna” 2024, 20 lipca. Zob. link. 
• Tokarska-Bakir: Wciąż tkwimy w logice czystki etnicznej. [Rozmowa]. „Krytyka Polityczna” 2024, 13 lipca. Zob. link. 
• Dlaczego tak kochamy antysemitę Kolbego? "Krytyka Polityczna" 2024, 02 lipca. Zob. link.
• „Przygoda na Mariensztacie”: co pociągającego mogło być w stalinowskiej kulturze? "Krytyka Polityczna" 2024, 15 czerwca. Zob. link.
• Czystka etniczna. "Krytyka Polityczna" 2024, 25 maja. Zob. link [dot. książki Kamienie musiały polecieć]
• Atak Hamasu z 7 października był pełen cytatów z polskich pogromów Żydów i z Zagłady. Z Anną Zawadzką rozmawia Tomasz Żukowski (O książce Anny Zawadzkiej Więcej niż stereotyp. „Żydokomuna” jako wzór kultury polskiej). „Gazeta Wyborcza” 2024, 26 kwiecień dod. „Wolna Sobota”. Zob. link.
• Nasza antysemickie polskie wesele. Z Katarzyną Chmielewską rozmawia Tomasz Żukowski, „Gazeta Wyborcza” 2021, 18 grudnia dod. „Wolna Sobota”.
• Zabawa przy Zagładzie. Z dr. Janem Borowiczem rozmawia Tomasz Żukowski. „Gazeta Wyborcza” 2021, 2 października dod. „Wolna Sobota”.
• Prawdy i mity o Kolumbach. „Newsweek Historia” 2021 nr 3.
  
  

Biogramy i opracowania o Pracowniku:

Tomasz Żukowski w "Wielkiej Literze"
Tomasz Żukowski w "Krytyce Politycznej"