Kierowniczka: Ewa Kołodziejczyk
projekt dokumentacyjny NPRH
2019–
Cyfrowy słownik tłumaczy arcydzieł literatury w odrodzonej Rzeczpospolitej to pionierski projekt, który wpisuje się w tradycję IBL PAN opracowywania fundamentalnych prac dokumentacyjnych i biobibliograficznych. Jest on częścią inicjatywy stworzenia całościowego cyfrowego słownika polskich tłumaczy literatur obcych oraz tłumaczy literatury polskiej za granicą. Celem tak pomyślanego monumentalnego słownika jest dostarczenie wiedzy faktograficznej (biograficznej i bibliograficznej) o tłumaczach literatur obcych w Polsce oraz literatury polskiej na świecie od początku piśmiennictwa w językach wernakularnych do dzisiaj. Słownik będzie powstawał w wielu wersjach językowych, w kolejnych parach języka polskiego i obcego.
Celem projektu jest skodyfikowanie wiedzy o życiu i działalności tłumaczy literatury w latach 1914–1945. Ramy czasowe ustanowione w opracowaniu wynikają z przyjęcia propozycji Anny Nasiłowskiej, zalecającej wspólne ujęcie lat międzywojennych i okresu II wojny jako jednej formacji historyczno-kulturowej, której cech rok 1939 zasadniczo nie zmienia, a dopiero powstanie warszawskie (z uwagi na straty osobowe i materialne kultury polskiej) przesądza o jej przesileniu. Przyjęcie tego założenia nie unieważnia zarazem doniosłej roli roku 1918 jako momentu zwrotnego w historii kultury w sensie formalnym oraz instytucjonalnym. Należy też podkreślić, że hasła tłumaczy aktywnych między 1914 a 1945 rokiem uwzględnią całość ich pracy przekładowej.
Lista 150 haseł obejmie wybitnych tłumaczy literatury anglojęzycznej, francuskojęzycznej, niemieckojęzycznej, rosyjskiej, skandynawskiej i włoskiej na język polski jako tych, które od stuleci – także z powodów geograficznych – inspirowały i również w latach 1914–1945 najsilniej oddziałały na twórczość rodzimą. Równolegle hasłami objęci zostaną wybitni tłumacze tzw. mniejszych literatur: litewskiej, białoruskiej, żydowskiej (w hebrajskim i jidysz) i ukraińskiej na język polski. W Drugiej Rzeczpospolitej literatura rozwijała się w języku polskim, jak też w tych wymienionych językach, a ich udział w rozwoju kultury tego okresu nie został dostatecznie zbadany. W stosunku do tych kultur piśmiennictwo polskie pełniło funkcję "dużej literatury". Tworzenie słownika tłumaczy daje sposobność do pogłębienia refleksji na temat dwoistości ról literatury polskiej na świecie, która na Zachodzie mieści się w katalogu "mniejszych literatur", a na Wschodzie należała do "dużych literatur". Opracowanie haseł tłumaczy z tych języków pozwoli postawić pytanie o ich status i pozycję w kontekście owej dwoistej sytuacji literatury polskiej. Osobną grupę tłumaczy objętych hasłami stanowią ci, którzy przekładali z języka łacińskiego i greckiego. Ze względu na zaległości w pracy przekładowej powstałe w wyniku rozbiorów, czas odzyskiwania przez Polskę kulturowej niepodległości tłumacze wykorzystali na uzupełnienie biblioteki dzieł antycznych. Okres Drugiej Rzeczpospolitej cechuje się gigantycznym wzrostem przekładów; wyraźny udział mają w nich tłumaczenia z łaciny i greki. Przekłady te dotyczą pomników literatury antycznej, dokonali ich zaś najwybitniejsi tłumacze międzywojenni, nierzadko przekładający także z innych języków.
Wykonawcy z Pracowni Dokumentacji Literatury Współczesnej:
-
dr Alicja Szałagan
-
dr Grażyna Pawlak
-
dr hab. Ewa Głębicka, prof. IBL PAN
-
dr Maria Kotowska-Kachel
-
Wykonawcy z IBL PAN:
-
prof. dr hab. Tomasz Chachulski
-
dr hab. Teresa Rączka-Jeziorska, prof. IBL PAN
-
dr hab. Anna Sobieska, prof. IBL PAN
-
dr hab. Bartłomiej Szleszyński, prof. IBL PAN
-
dr Konrad Niciński
-
dr Maciej Pieczyński
-
dr Paweł Rams
-
mgr Agnieszka Szulińska
-
mgr Agnieszka Zalotyńska
-
mgr Mateusz Franczak
Wykonawcy spoza IBL PAN
-
dr Irena Fedorowicz, Centrum Polonistyczne Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie
-
dr Teresa Dalecka, Centrum Polonistyczne Uniwersytet Stefana Batorego w Wilnie
-
mgr Alicja Kitlasz, Uniwersytet Warszawski
-
mgr Katarzyna Misiewicz-Karpińska, Uniwersytet Warszawski.