W poniedziałek 3 lutego 2025 roku, w wieku 100 lat, zmarła nasza wspaniała Koleżanka Celinka Gajkowska. Była człowiekiem wielkiego serca, ci, którzy Ją znali, pamiętają ciepło i spokój, jakie z Niej emanowały.
Godzina 14:00
Cecylia z domu Stankiewicz, znana jako Celinka Gajkowska, przez całe życie zawodowe związana była z Instytutem Badań Literackich PAN.
Urodziła się 24 października 1924 roku w Warszawie jako córka urzędnika państwowego i gospodyni domowej. W 1938 roku ukończyła Publiczną Szkołę Powszechną III stopnia. W latach wojny była uczennicą Publicznej Szkoły Dokształcającej Zawodowej nr 34; na świadectwie jej ukończenia widnieją oceny bardzo dobre (sehr gut). Już w tej szkole ujawniły się pasje społecznikowskie, tak dobrze znane nam z okresu pracy w Instytucie. Była w niej gospodynią klasy, w ostatnim roku całej szkoły; pełniła też funkcję kronikarki klasy; uczestniczyła w organizacji stołówki szkolnej, a nawet w zakładaniu i uprawie ogródka szkolnego.
Zaszczepiona wówczas miłość do ziemi przetrwała i Celinka zawsze chętnie zapraszała przyjaciół na przyjęcia organizowane na własnej działce. Zdjęcie towarzyszące temu wspomnieniu pochodzi z jednego z takich spotkań.
W szkole, mimo niemieckiego nadzoru, panowała atmosfera patriotyczna, która skierowała Celinkę do podziemnej organizacji wojskowo-cywilnej Polska Niepodległa (PN). W maju 1941 roku, wraz z kilkoma kolegami z klasy, złożyła Celinka (pseud. Amor) przysięgę na ręce członka Komendy Rejonu 17, Jerzego Tężyckiego (pseud. Konrad) i została skierowana początkowo do kolportażu prasy podziemnej, następnie do zbierania informacji o rozmieszczeniu sił niemieckich na terenie Grochowa, aż po udział w akcjach małego sabotażu. Równolegle z nauką w szkole zawodowej i działalnością konspiracyjną, w latach 1941-1944 uczęszczała na tajne komplety gimnazjalne w ośrodku Grochów-Wawer, gdzie ukończyła cztery klasy. W lipcu 1944 roku wyjechała w Kieleckie, do Warszawy wróciła w styczniu 1945.
Po zakończeniu wojny, intensywnie uzupełniała wykształcenie. W trakcie jednego roku szkolnego zaliczyła dwie klasy w Liceum Ogólnokształcącym dla Dorosłych przy ul. Czerniakowskiej. W 1948 zdała maturę w klasie o profilu matematyczno-przyrodniczym. Była pierwszą maturzystką tej szkoły.
W latach 1948-1952 studiowała filologię polską na Wydziale Humanistycznym Uniwersytetu Warszawskiego. Już po pierwszym roku studiów, podjęła pracę w organizującym się dopiero Instytucie Badań Literackich, ulokowanym wówczas w Alejach Niepodległości 164. Pracowali w nim Jej nauczyciele z czasów okupacji: Stefan Żółkiewski i Jan Baculewski. Pracę łączyła ze studiami i życiem rodzinnym. W sierpniu 1950 roku wyszła za mąż za Zygmunta Gajkowskiego, oficera Wojska Polskiego. W tym samym roku prof. Kazimierz Budzyk rozpoczął pracę nad tzw. Nowym Korbutem, a Celina znalazła się w zespole dr Ewy Korzeniewskiej. W maju 1951 roku urodził się Jej pierworodny syn Wojciech. W 1952 ukończyła studia i na podstawie pracy Ludwik Krzywicki jako krytyk literacki uzyskała tytuł magistra filozofii w zakresie filologii polskiej. Na Jej dyplomie widnieje podpis Zdzisława Libery, ówczesnego dziekana Wydziału Polonistyki.
Drugi syn, Mirek, miał zaledwie 4 miesiące, gdy 7 grudnia 1953 roku, zmarł nagle mąż Celiny, zostawiając Ją z dwojgiem maleńkich dzieci i bez środków do życia. Z tego powodu, już tydzień później zgłosiła się do dyrektora Instytutu, prof. Jana Kotta, który mimo braku etatów, przyjął Ją do pracy, a etat asystenta i skierowanie do Pracowni Bibliografii Retrospektywnej otrzymała dopiero w roku następnym. W styczniu 1955, podobnie jak wszyscy zatrudnieni w tej pracowni, Celinka także ukończyła obligatoryjne kursy bibliograficzne organizowane przez Bibliotekę Narodową. W tym samym roku ponownie wyszła za mąż, za brata pierwszego męża, Henryka Gajkowskiego. Czas dzieliła między pracę w Instytucie a dom, w którym było dwoje małych dzieci, a często troje, gdyż Celinka pomagała swojej mamie w wychowaniu Grażynki, córeczki swojej zmarłej siostry. W Instytucie wspólnie z Janiną Dąbrowską-Kamionkową prowadziły studia nad literaturą XVIII i XIX wieku, zaczęła też publikować wyniki swoich prac, m.in. Z tajemnic redakcyjnych księgi „Po Ziarnie” („Ruch Literacki” 1962 nr 1). W tym też okresie rozpoczęła się trwająca od 1962 do 2000 roku Jej współpraca z Polskim słownikiem biograficznym.
W lipcu 1962, po zdaniu specjalistycznego egzaminu, otrzymała dyplom pracownika dokumentacji naukowej i znalazła się w grupie, która tworzyła zalążek przyszłej kadry profesjonalnych bibliografów IBL. Uzyskała wówczas kwalifikacje na stanowisko adiunkta dokumentacji naukowej, które otrzymała w 1965 roku. 9 stycznia 1968 roku Cecylia Gajkowska otrzymała stopień doktora nauk humanistycznych na podstawie dysertacji Monografia biobibliograficzna Józefa Bohdana Zaleskiego (1802-1886).
Oprócz pracy naukowej, od 1969 roku była sekretarzem redakcji „Biuletynu Polonistycznego”, a w latach 1972-1990 członkiem Komitetu Redakcyjnego pisma. Do grudnia 1970 roku wraz z zespołem Pracowni Dokumentacji i Edytorstwa XIX i XX wieku pracowała nad porządkowaniem i uzupełnianiem kartoteki Bara. Jednocześnie podjęto zadanie opracowania w Pracowni słownika pseudonimów pisarzy polskich. Pięciotomowy Słownik pseudonimów pisarzy polskich został ukończony i wydany, a na poboczu tego wyzwania powstał słownik pseudonimów Kto był kim w drugim obiegu. Obie prace zostały wykonane gigantycznym wysiłkiem niewielu osób. Poza głównym nurtem pracy etatowej, Celinka gromadziła materiały do historii prasy i czasopiśmiennictwa. Owocem lat żmudnej pracy jest Jej ostatnia publikacja Bibliografia opracowań historii prasy polskiej do roku 1939 wydana w postaci elektronicznej w 2013 roku (Zob. link).
W Instytucie Badań Literackich pracowała do przejścia na emeryturę w 1987 roku. Mimo to, gdy prace przy uzupełnieniach do Słownika pseudonimów pisarzy polskich wymagały Jej obecności, nigdy nie odmawiała i uczestniczyła w nich nadal przez niemal 10 lat, traktując to jako zobowiązanie, które należy wypełnić do końca.
Wielkimi zgłoskami zapisała się Celinka na polu aktywności społecznej, którą rozpoczęła jeszcze jako uczennica szkoły średniej. Przez wiele lat pracowała w Związku Nauczycielstwa Polskiego. W 60-lecie ZNP otrzymała dyplom za zasługi dla Związku; w 1975 roku Złotą Odznakę ZNP, a w 1975 Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski. Działała też w komisjach mieszkaniowych Polskiej Akademii Nauk oraz w Komisji do Spraw Socjalnych IBL PAN.
W 1984 roku Prezydium PAN przyznało doktor Cecylii Gajkowskiej medal XXV-lecia PAN w uznaniu zasług dla rozwoju nauki polskiej.