Celem tego nowatorskiego projektu jest wprowadzenie do badań nad kulturą w Polsce transdyscyplinarnych studiów nad zwierzętami, pokazanie zwierząt jako wpływowych aktorów, szczególnie w polskiej humanistyce, w której wciąż dominuje zainteresowanie człowiekiem. W krajach angloamerykańskich i niemieckojęzycznych zainteresowanie zwierzętami odsłoniło nowe przemiany w kulturze i etyce relacji człowieka ze zwierzętami. Zaczęto zastanawiać się, na czym polega bliskość, a na czym oddalenie między gatunkami tak bardzo widoczne w przestrzeniach paradygmatycznych dla hierarchicznych stosunków ludzi nad zwierzętami (w zoo, w cyrku, w laboratorium, w rzeźni). Projekt ten dowartościowuje relacje wspólnotowe ze zwierzętami. Ma na celu pokazać za pomocą analizy teorii znanych filozofów, takich jak Jacques Derrida, etyków jak Peter Singer oraz znanych tekstów literackich i prac artystycznych, że nasze stosunki ze zwierzętami powinny ulec zmianie, ponieważ przynoszą cierpienie istotom, które tak jak człowiek czują. Udowodniły to nauki ścisłe, teraz należy pokazać ten problem w humanistyce.
Jednym z działań podejmowanych w ramach projektu będzie zorganizowanie pierwszej międzynarodowej konferencji, która ośmieli naukowców w Polsce do wypowiedzenia się w kwestii zwierząt z nowej, przyjaznej im perspektywy. Ponadto, w kontekście filozoficzno-etycznym analizowane będą teksty literackie i historyczne oraz dzieła artystyczne. Autorów dzieł humanistycznych (zarówno dawnych, jak i współczesnych) poruszających tę tematykę jest wielu, o czym świadczy miejsce zwierząt w naszej kulturze. Zwierzęta od dawna są w niej obecne, ale od niedawna ta obecność wywołuje nowe reakcje – krytykę nieograniczonej działalności człowieka i uwzględnienie interesów zwierząt. Ważną przesłanką podejmowanych badań jest więc ich umocowanie praktyczne i przekonanie o możliwości oddziaływania na ludzkie postawy za pośrednictwem sztuki czy literatury. Pierwsze na taką skalę w Polsce zakrojone sympozjum będzie okazją do zaproszenia osób pracujących nad zmianą postrzegania zwierząt w kulturze zarówno w kraju, jak i za granicą. Konferencji towarzyszyć będzie wystawa sztuki współczesnej, ponieważ to w sztuce dzisiaj, krytycznej i zaangażowanej, odbijają się nowe tendencje i przekonania, także postrzeganie zwierząt.
Publikacja pokonferencyjna i katalog wystawy mają zarysować najważniejsze przyczynki do rozwoju studiów nad zwierzętami w Polsce. Wszystkim działaniom opisanym w projekcie służyć będzie także przygotowywana strona internetowa, gdzie po raz pierwszy opublikowane zostaną wyniki badań. Strona www będzie miejscem promującym tę tematykę na polskim gruncie, a w przyszłości źródłem informacji dla badań zagranicznych.
Powodów do podejmowania studiów nad zwierzętami jest niezwykle wiele, od fascynacji po deprecjonowanie zwierzęcych stworzeń w kulturze, lecz najważniejszy to poprawa sytuacji bytowej cierpiących zwierząt.
Anna Barcz
(kierownik projektu)
Doktorantka w Instytucie Badań Literackich PAN; pisze pracę doktorską pod kierunkiem prof. Ryszarda Nycza na temat ekokrytyki w nowoczesnych tekstach kultury; absolwentka w ramach MISH-u filozofii i anglistyki na Uniwersytecie Warszawskim; publikowała m. in. w Przeglądzie Filozoficzno-Literackim, Artmixie, Zeszytach literackich, Historii Pol(s)ki, Recyklingu idei, a także w czasopismach międzynarodowych; autorka tekstów i przekładów w zbiorach książkowych; zdobywczyni grantu fundacji WUS/ERSTE w programie Patterns Lectures.
Dorota Łagodzka
(współautorka i wykonawczyni projektu)
Historyczka sztuki, doktorantka w Instytucie Sztuki PAN, pisze dysertację na temat zmiany statusu zwierząt w sztuce współczesnej pod kierunkiem prof. nadzw. Joanny Sosnowskiej; krytyczka sztuki i kuratorka wystaw (m. in. "ZWIERZenia. Czułość istnienia" w Galerii Wozownia); od 2010 wspólnie z prof. nadzw. Izabelą Kowalczyk redaktorka internetowego czasopisma "Artmix"; publikowała m. in. w Artmixie, Obiegu, Magazynie Sztuki, Arteonie, Artluku; autorka blogu "Nie-zła sztuka" o zwierzętach w sztuce.
prof. Grażyna Borkowska (opiekun naukowy)