PIOTR PERKOWSKI
PÓŁ WIEKU Z CENZURĄ. PRZYPADEK TADEUSZA KONWICKIEGO
Proza Tadeusza Konwickiego była kształtowana w nieustannym dialogu z cenzurą. Autor starał się przemycić niezależną wizję partyzanckich zmagań w podwileńskich lasach, stalinizmu i szarej, przygnębiającej rzeczywistości PRL. Język powieści Konwickiego zawiera wiele pułapek zastawianych na pracowników Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk. Precyzyjny sposób narracji, w której każdy szczegół miał swoje znaczenie, częste celowe zacieranie związków przyczynowo-skutkowych i świadome stosowanie strategii przemilczania tworzyły subtelną i błyskotliwą poetykę Dziury w niebie, Sennika współczesnego i Wniebowstąpienia. Wydanie tej ostatniej spowodowało, że Konwicki został w r. 1967 objęty zapisem cenzuralnym. Stąd Zwierzoczłekoupiora (1969) – powieść pozornie dla dzieci – cenzorzy potraktowali ze słuszną podejrzliwością. Przy publikacji w drugim obiegu świadomość braku cenzorskiego ołówka mogła prowadzić do zbyt dosadnej, mało subtelnej narracji i w rezultacie do otarcia się o kicz. Interesujący był natomiast wydany w oficjalnym obiegu Nowy Świat i okolice (1986), który zawiera przewrotny dialog z cenzorem – dyskusję o granicach swobody pisarza.