Jerzy Kandziora
OCALONY W GMACHU WIERSZA. CZŁOWIEK WOBEC HISTORII W „ATLANTYDZIE” STANISŁAWA BARAŃCZAKA
Wiersze Stanisława Barańczaka z lat 1981–1985 są zapisem doświadczeń poety, który po 13 grudnia 1981 został emigrantem „mimo woli” w Stanach Zjednoczonych i z tej perspektywy obserwuje poruszenia Historii w objętym stanem wojennym kraju. W artykule omówione zostały trzy ważne utwory ze zbioru Atlantyda i trzy ukazane w nim rodzaje relacji między Historią a człowiekiem: równoległość rozpadu utopii dzieciństwa i utopii ideologicznej (Historia), konfrontacja z Historią unicestwiającą człowieka (Grażynie) i mediacja między jednostką a zniewalającą ją wspólnotową celebracją (Msza za Polskę w St. Paul’s Church, grudzień 1984). Różny jest w tych ujęciach stopień opresyjności Historii, łączy je jednak niechęć do jej czytania w kodach romantycznych, jako dziejów zbiorowych i cyklicznych, co znajduje też wyraz w zasadniczej przemianie poetyki Barańczaka, preferującej jednostkowy punkt widzenia i intensywną rejestrację świata, zachęcającą jednak także do lektury symbolicznej i wielowarstwowej.