Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Anna Axerowa
NIESPODZIANKI DWUJĘZYCZNOŚCI SZLACHECKIEJ: PASEK JAKO ORATOR

Autorka wbrew stereotypowym charakterystykom Paska, jako przedstawiciela sarmackiego zaścianka, dostrzega w nim żołnierza-szlachcica świadomego swojej przynależności do wspólnoty kulturalnej Zachodu, czego świadectwem jest m.in. godne gentiluomo wykształcenie literackie.

Wbrew dotychczasowej tradycji badawczej autorka koncentruje się nie na elementach „gawędziarskich” Pamiętników, ale na – uważanych za nieciekawe – partiach retorycznych, nasyconych łacińskimi wtrętami. Na przykładzie jednej z cytowanych w dziele mów dowodzi, że owe wtręty, stanowiące składnik mieszanej językowo mowy szlacheckiej, pozwalały odnosić sytuację doraźną do zakorzenionego w wyobrażeniach o antyku systemu wartości, łączącego wszystkich członków „narodu politycznego” Rzeczypospolitej.