Północ-Południe: polszczyzna na krańcach Europy

Opis projektu:

Projekt, będący inicjatywą wielokulturową, byłby pierwszym tego rodzaju projektem w ramach programu Promocja Języka Polskiego. Ma on stanowić swoistą "klamrę" spinającą przeciwstawne, zdawałoby się, obszary Europy: Północ, reprezentowaną przez uczelnie nordyckie Szwecji i Finlandii, oraz Południe - reprezentowane przez Stambuł, leżący rzeczywiście na krańcu Europy oraz Kilis, leżące już na terenie Azji. Pomiędzy tymi "biegunami" leżą Polska oraz stanowiąca z nią historycznie kulturową całość Litwa. Bardzo ważne jest szerokie rozumienie pojęcia "polszczyzna", które w planowanym projekcie ma oznaczać zarówno język, jak i to, co z nim współistnieje, oraz jest przez niego wyrażane: literaturę, kulturę, historię i obyczaje. Zarówno w potocznej świadomości, jak i w nauczaniu historii (na wszystkich poziomach: od podstawowego aż po akademicki) dominuje obraz naszego kraju jako przestrzeni rozciągającej się kiedyś między dwoma potęgami: od Południa Imperium Osmańskiego, od Północy - rosnącej w siłę Szwecji. Turcja w zasadzie "od zawsze" była postrzegana w opozycji do Europy. Odmienna kultura i religia miała jakoby sprawiać, że przymierze krzyża (a więc świata kształtowanego przez wartości chrześcijańskie) i półksiężyca (a zatem świata organizowanego przez przekaz Islamu) - jawiło się jako niemożliwe. Tymczasem prawda historyczna jest daleka od tego rodzaju uproszczeń. Wbrew obiegowym kliszom – będącym w dużej mierze efektem polityki historycznej zaborców – państwa te przez większość dziejów pozostawały w pokojowych stosunkach z Rzecząpospolitą Obojga Narodów. Nie dzieliła ich wrogość polityczna ani ideologiczna. Państwa dawnego Imperium Osmańskiego były naszymi najbliższymi sąsiadami. Nasz kraj nawiązał stosunki dyplomatyczne z Imperium już w czasach Władysława Jagiełły, zanim uczyniła to większość państw zachodnich. W tym samym okresie kształtująca się unia polsko-litewska, rywalizowała o dominację nad słabnącym państwem tatarskim, Złotą Ordą, i była uczestnikiem relacji geopolitycznych sięgających od Samarkandy do Wawelu. Rezultatem tego było powstanie pod protekcją króla Kazimierza Jagiellończyka nowego państwa tatarskiego, Chanatu Krymskiego (jego założyciel, chan Hadży Gerej urodził się i rezydował na Litwie). Dziś to właśnie dawne ziemie tego państwa są przedmiotem agresji rosyjskiej na Ukrainę, powtarzającej schemat rosyjskiej ekspansji prowadzonej od XVII i XVIII wieku. Zarówno Turcja, jak i Szwecja, bywały sojusznikami sprawy polskiej w pewnych okresach historycznych. Dowodem na to jest wspólne dziedzictwo, które powinno być podstawą nie tylko rzetelnej edukacji (znowu: na wszystkich stopniach), ale także jego upamiętnianie winno stanowić asumpt do kultywowania i rozwijania wzajemnej przyjaźni i współpracy. Projekt ma zazadanie: przypomnieć te momenty w historii krajów Północy oraz Turcji, kiedy pozostawały one w braterskich wręcz relacjach z Rzeczpospolitą, co poświadczają dokumenty zachowane do dziś. Epoką taką był XVI i początek XVII wieku, określony nie tylko w kulturze oficjalnej, ale także masowej jako "Złote stulecie" czy "Wspaniałe stulecie". Czasy te cieszą się zainteresowaniem i fascynują nie tylko uczonych, ale żywo pobudzają także wyobraźnię ogółu, czego najlepszym dowodem jest emitowany także w Polsce, serial produkcji tureckiej, traktujący właśnie o dziejach Sulejmana Wspaniałego i jego dworu, w tym małżonki Hurrem, w Polsce znanej jako Roksolana. Projekt ma na celu zrewidowanie obiegowych i uproszczonych poglądów związanych z relacjami Północy, Południa i Polski. W tym celu zostaną uruchomione określone działania. Po pierwsze: te odwołujące się do historycznych momentów przyjaźni między wszystkimi państwami. Przeszłość i dziedzictwo z nią związane, szczególnie to odwołujące się do momentów świetności - zawsze stanowi inspirację dla przyszłości. Dlatego też działania, takie jak zaplanowane w projekcie dwie konferencje naukowe (uwieńczone wspólną publikacją), adresowane przede wszystkim do naukowców wskazanego obszaru "Północy" i "Południa", przypominające te właśnie momenty, będą stanowiły raptem asumpt do działań zakorzenionych już we współczesności i skierowanych do młodych odbiorców. Działania te będą prowadzone w formie warsztatów i translatoriów, bazujących na dawnych i współczesnych tekstach polskich i tureckich, uznawanych za jedne z najpiękniejszych, a zarazem reprezentatywnych dla danej kultury (poezja miłosna Sulejmana czy utwory Adama Mickiewicza). Jednak kluczowym dla projektu działaniem, szczególnie interaktywnym, umożliwiającym włączenie się do niego praktycznie każdemu (tj. zarówno naukowcom, jak i studentom, a nawet młodzieży), będzie podcast Silva Rerum, poświęcony wspólnej kulturze, literaturze, filmowi - dawniej i dziś. Będzie on tworzony zarówno przez specjalistów (skandynawistów, polonistów, turkologów), jak i studentów i doktorantów, którzy będą mogli podzielić się swoimi doświadczeniami związanymi z kontaktem z kulturą "przeciwnego" bieguna.