Orbis Polonus Szymona Okolskiego okiem filologa, czyli o związkach literatury i heraldyki
kierownik: dr Magdalena Piskała
grant NCN (2012/05/B/HS2/04/124)
na lata 2013-2016
Celem projektu jest opracowanie monografii łacińskojęzycznego herbarza Orbis Polonus dominikanina Szymona Okolskiego. Utwór ten nie był dotąd przedmiotem pogłębionych analiz filologicznych, choć jest to dzieło w historii polskiego piśmiennictwa wyjątkowe. Wydawany w latach 1641-1645 tekst jest herbarzem specyficznym: łączy treści heraldyczno-genealogiczne z ujętym w osobne podrozdziały wywodem tłumaczącym symbolikę znaków herbowych wraz z wykładem etycznym oraz elementami panegirycznymi. Proponowane studia mają na celu przedstawienie pracy Okolskiego nie tyle z perspektywy XVII-wiecznej heraldyki czy genealogii, ile jako dzieła literackiego przy uwzględnieniu możliwie szerokiego tła piśmiennictwa europejskiego, w tym kompendiów wiedzy z historii, heraldyki, symboliki, ikonologii, emblematyki, teologii, nauk przyrodniczych, a przede wszystkim utworów poetyckich i pism autorów starożytnych, które stanowiły lekturę Okolskiego i naturalny kontekst, a nierzadko i materię herbarza. Ujęcie literaturoznawcze wymaga, by spojrzeć na Orbis Polonus nie w oderwaniu, lecz w porównaniu z pozostałym dorobkiem dominikanina, sprawdzić zależności między kształtem heraldycznego kompendium a konceptycznymi kazaniami okolicznościowymi, które również tworzył, przyjrzeć się wpływowi Zakonu Kaznodziejskiego na wymowę pisarstwa Okolskiego, w tym na proponowany przezeń model życia cnotliwego, pojęcie powinności obywatelskich i wojny sprawiedliwej. Analiza zakłada też spojrzenie na dzieło z perspektywy założeń autora, który nie tylko pragnął, by herbarz stał się kompendium ułatwiającym tworzenie tekstów okolicznościowych, ale i służył promowaniu polskich rodzin szlacheckich w Europie, co miało wpływ na wybór języka, nacisk na erudycyjność oraz rozbudowaną warstwę symboliczną tekstu.
Mowy i obrzędy. Oratorstwo kręgu rodzinnego w kulturze staropolskiej
"Mowy i obrzędy. Oratorstwo kręgu rodzinnego w kulturze staropolskiej" (grant NCN nr 2011/03/B/HS2/04360), kierownik projektu: dr Małgorzata Trębska
Projekt ma na celu określenie związków oratorstwa wieków dawnych z obrzędami i ceremoniami, w których człowiek, jako członek staropolskiej rodziny lub społeczności lokalnej, uczestniczył od narodzin aż do śmierci. Innymi słowy, rozpoznanie ma zidentyfikować relację między życiem prywatnym polskiej szlachty, a uzusem oratorskim, niejako w opozycji do funkcji publicznej, czyli w głównej mierze politycznej, wymowy sejmikowej, sejmowej etc.
Udostępnione dzięki projektowi zupełnie nieznane dotąd oryginalne teksty z epoki i wnioski z ich analiz ukażą być może w nowym kontekście związki rodzinne i społeczne w kulturze tradycyjnej oraz mentalność ówczesnej szlachty polskiej, rzucą nowe światło na staropolskie obrzędy i rytuały przejścia etc.
Zintegrowana Baza Bibliograficzna e-ZBB IBL PAN
Projekt Zintegrowana Baza Bibliograficzna IBL PAN (e-ZBB) - ( nr 11H 11 027080, lata: 2012 - 2017) projekt własny, kierownik projektu: dr Joanna Krauze-Karpińska, redaktor merytoryczny: dr Maciej Pieczyński.
Projekt zakłada opracowanie schematu opisu elektronicznego materiału zgromadzonego w IBL PAN w postaci papierowych kartotek, dziś słabo dostępnych i poddanych niszczącemu działaniu czasu, i utworzenie dostępnej w internecie rozbudowanej elektronicznej bazy danych. Baza ta ma zawierać wprowadzone w pierwszej kolejności dwa najważniejsze katalogi:
-
Indeks Rękopiśmiennych Literariów Staropolskich (liczący ok. 30 tysięcy rekordów) uzupełniający Bibliografię polską Estreicherów w zakresie rękopiśmiennych przekazów tekstów literackich z XV-XVIII w.,
-
Retrospektywną Bibliografię Zawartości Czasopism XIX i XX w. (RBZCz; znaną powszechnie pod nazwą: Kartoteka Bara), jako uzupełnienie bieżącej Bibliografii Zawartości Czasopism w zakresie publikacji o charakterze literackim (tekstów literackich i paraliterackich, artykułów o charakterze historyczno- i teoretycznoliterackich, krytyki literackiej, recenzji itd.) zamieszczanych w czasopismach XIX i początku XX w. (do 1939 r.).
Wprowadzenie tych cennych zbiorów do scentralizowanego, elektronicznie dostępnego katalogu e-ZBB gwarantuje powszechny, nieograniczony obieg naukowy materiałów, które podlegają postępującemu coraz szybciej niszczeniu i są rozproszone (Kartoteka Bara częściowo przechowywana jest w Warszawie, częściowo w Poznaniu), a co za tym idzie mało wykorzystywane w pracach badawczych.
Długofalowość projektu zakłada kontynuowanie cyfryzacji Kartoteki Bara, włączanie do Zintegrowanej Bazy Bibliograficzne, mniejszych zespołów bibliograficznych, takich jak np.: Kartoteka Czasopism Lat Wojny 1939-1945, Powieści Odcinkowej i Opowiadań Literackich z Lat 1918-1939, Bibliografia Staropolskiej Retoryki i Poetyki, Rękopiśmiennego Dramatu Staropolskiego, Życia Literackiego w PRL za Lata 1944-1969 oraz wielu innych, a także o uzupełnianie i poprawianie danych w obrębie baz w niej już umieszczonych.
Epikurejska idea szczęścia w literaturze polskiej renesansu i baroku. Od Kallimacha do Potockiego
"Epikurejska idea szczęścia w literaturze polskiej renesansu i baroku. Od Kallimacha do Potockiego" (grant NCN nr UMO- 2011/01/B/HS2/03280 lata 2011-2013), kierownik i wykonawca: dr Estera Lasocińska.
W monografii Epikurejska idea szczęścia w literaturze polskiej renesansu i baroku. Od Kallimacha do Potockiego zostaną omówione podstawowe kategorie epikurejskiej etyki, które pojawiają się w literaturze staropolskiej już w XV wieku, a są w naszym piśmiennictwie częścią antycznego i humanistycznego dziedzictwa. Funkcjonowanie filozofii epikurejskiej w renesansie i baroku będzie stopniowo odsłaniane poprzez analizę dzieł, które zaliczyć można do najistotniejszych tekstów tego okresu podejmujących dyskusję z moralnymi poglądami Epikura oraz odnoszących się szerzej do zasadniczego dla etyki Ogrodu pojęcia szczęścia-rozkoszy. Analiza utworów z czasów od Kallimacha do Potockiego ma pokazać, skąd brał się epikureizm w dawnej Polsce, jakie były kierunki jego rozwoju, jak oddziaływał, jak się zmieniał i jak był interpretowany w okresie ponad 200 lat swej obecności w literackich utworach renesansu i baroku.
Elektroniczne Archiwum Piśmiennictwa Polskiego
Zespół IBL PAN pod kierunkiem prof. dr hab. Adama Karpińskiego brał aktywny udział w pracach komisji, mającej na celu zdefiniowanie podstawowych pojęć projektu, a następnie wykonał olbrzymią pracę kwerendalną w zbiorach bibliotek i archiwów państwowych i kościelnych, dzięki której udało się sporządzić listę zachowanych zabytków literatury i języka polskiego do 1600 r. i spośród nich wyłonić kanon ponad tysiąca zabytków najważniejszych dla kultury polskiej.
Humanizm. Idee, nurty i paradygmaty humanistyczne w kulturze polskiej
Prof. dr hab. Adam Karpiński był kierownikiem zadania badawczego: "Twórca – dzieło – tekst jako przedmiot filologiczny", którego celem było rozpoznanie relacji pomiędzy humanizmem a filologią w kulturze polskiej od renesansu aż do wieku XX. Efektem realizacji zadania jest tom zawierający kilkanaście rozpraw, wśród nich także artykuły członków Pracowni: Humanizm i filologia, pod redakcją naukową Adama Karpińskiego, Warszawa 2011.