Polonistyka wobec wyzwań współczesnego świata

Opis projektu:

Głównym celem projektu jest rozpoznanie i udokumentowanie dorobku i przemian polonistyki krajowej oraz światowej (polonistyka została wyodrębniona jako dyscyplina naukowa w „Klasyfikacji dziedzin nauki i dyscyplin naukowych orazdyscyplin artystycznych” ogłoszonej przez Ministra Edukacji i Nauki 11 października 2022 r.; w tłumaczeniu na język angielski przyjęto nazwę Polish Studies) i wzmacnianie jej społecznego dialogu wobec problemów i wyzwań współczesnego świata. Efektem projektu będzie udostępnienie szerszemu gronu odbiorców (zarówno badaczom, jak i osobom zainteresowanym rozwojem polonistyki, czy szerzej: humanistyki) informacji nt. międzynarodowego, różnorodnego, nowoczesnego charakteru polonistyki, który wynika z jej interdyscyplinarności i dużego potencjału aplikacyjnego (na pograniczu nauk społecznych, przyrodniczych i medycznych). Projekt obejmie charakterystykę wszelkich przejawów działalności polonistycznej, w płaszczyźnie dydaktycznej (nauczanie języka polskiego jako języka narodowego i obcego) oraz naukowej (badania filologiczne, interdyscyplinarne).

Projekt będzie realizowany na bazie ogólnodostępnego czasopisma internetowego "Biuletyn Polonistyczny", integrującego informacje o instytucjach naukowych, badaczach, ofertach pracy i edukacji, o wydarzeniach, publikacjach i projektach naukowych. Jak postulowali badacze podczas konferencji programowej “Ku Nowej Polonistyce” (Katowice, 17-18.04.2023) podczas panelu Umiędzynarodowienie polonistyki należy dążyć do tego, aby “promować i wspierać takie programy nauczania, w których komponent polonistyczny jest częścią pewnego projektu kształceniowego szerszego (...). Szukamy takich sposobów użycia dydaktycznego, edukacyjnego, w których łączymy ją z komponentami innymi, także innojęzycznymi” (prof. dr hab. Tomasz Mizerkiewicz). “Sytuacja polonistyk w świecie jest dramatyczna” (prof. dr hab. Magdalena Popiel, Profesor na Wydziale Polonistyki UJ, prezes Międzynarodowego Stowarzyszenia Studiów Polonistycznych), a wiele zagranicznych ośrodków polonistycznych zagrożonych jest likwidacją. Tym bardziej cenne jest docenienie roli lektoratów, stanowiących zalążek (lub pozostałość) studiów polonistycznych. Powstają jednak również nowe ośrodki zagraniczne. Obraz zmian, które dokonują się w polonistyce światowej, jest rejestrowany przez cyfrową mapę “Geopolonistyka”, której patronuje Międzynarodowe Stowarzyszenie Studiów Polonistycznych, a której realizacja należy do Instytutu Badań Literackich i “Biuletynu Polonistycznego”. Idea budowy wspólnotowości polonistów, czy szerzej – humanistów związanych zawodowo z Polish Studies, a także nawiązanie współpracy międzynarodowej towarzyszyła polonistom od pokoleń; przyświecała również realizacji projektów: Nowoczesne narzędzia edukacji i promocji ... (2019) i „Geopolonistyka” – wirtualny most pomiędzy kulturami (2022), finansowanych przez Narodową Agencję Wymiany Akademickiej kolejno w programach: Nowoczesna Promocja Zagraniczna i Promocja Języka Polskiego. Pierwsze rozpoznania ośrodków i ich działalności miały miejsce już w latach 2015-2018 podczas realizacji cyklu wyjazdów dokumentalistów “Biuletynu Polonistycznego” pod nazwą “Tour de Polonistyka” (odbyły się wizyty w ośrodkach krajowych - Białymstoku, Rzeszowie, Zielonej Górze, Słupsku, Olsztynie - oraz zagranicznych - Wilnie, Bańskiej Bystrzycy, Grodnie, Łucku.  W 2019 roku "Geopolonistyka" wzbudziła duże zainteresowanie badaczy z zagranicy, w tym m.in. z Wielkiej Brytanii, Włoch, Bułgarii, Ukrainy, Białorusi, Litwy, a nawet z Brazylii. Wyrazem tego była ich odpowiedź na rozesłane ankiety, dotyczące działalności instytucji i badaczy. Przesłało je 26 instytucji zagranicznych i 77 badaczy. Warto również zauważyć, że na przełomie września i października 2019 roku, czyli w chwili uruchomienia modułu "Geopolonistyka", „Biuletyn Polonistyczny” miał największą od kilku miesięcy liczbę wejść na stronę – ponad 900 użytkowników dziennie. W 2022 roku, w okresie trwania projektu “Geopolonistyka” - wirtualny most pomiędzy kulturami wyraźnie (o 50%) zwiększyła się liczba odwiedzin geopolonistycznej mapy. Liczba odwiedzin strony z ogólną informacją o Geopolonistyce (https://biuletynpolonistyczny.pl/pl/geoabout/) zwiększyła się o ponad 30%. W pozyskaniu informacji o lektoratach języka polskiego “Biuletyn Polonistyczny” może liczyć na wsparcie Narodowej Agencji Wymiany Akademickiej, która doceniła dotychczasowy wkład w prace nad powstaniem mapy "Geopolonistyka". Projekty zrealizowane ze środków NAWA w 2019 i 2022 roku pozwoliły na powstanie infrastruktury informatycznej mapy i na częściowe opisanie instytucji polonistycznych (oprócz redaktorów-koordynatorów z instytucji polonistycznych stale współpracujących informacje nadesłali badacze z 25 instytucji zagranicznych).  W założeniu swoich twórców “Geopolonistyka” miała być sukcesywnie rozbudowywana i uzupełniana o opracowania naukowe dotyczące jednostek polonistycznych na całym świecie, a portal „Biuletyn Polonistyczny” miał stać się wyspecjalizowanym narzędziem w pracy badaczy związanych z kulturą, językiem i literaturą polską poza granicami kraju, aktywnie przez nich współtworzonym, oraz przyczynić się do powstania ogólnodostępnej panoramy polonistyki "ponad granicami". Projekt pozwoli na zmapowanie pojawiania się i zanikania ośrodków, a poprzez zebranie aktualnych i kompletnych informacji o nich w jednym miejscu (w module “Geopolonistyka”), ułatwi polonistom nawiązanie kontaktów i podjęcie współpracy. Umożliwi również opisanie uwzględnionych we wniosku obszarów badawczych badanych przez polonistów zagranicznych, bowiem “perspektywa polonistyki zagranicznej nie jest perspektywą polonistyki polskiej. To są zupełnie inne mechanizmy działania. Nic nie stoi na przeszkodzie, żeby polonista, który pracuje dzisiaj za granicą, równie dobrze sięgał do polonistyki, co do literaturoznawstwa polskiego, do historii, studiów nad pamięcią, przekładoznawstwa, bo to jest naturalny obszar jego działania” (dr hab. Tomasz Bilczewski, prof. UJ, wystąpienie podczas konferencji “Ku Nowej Polonistyce”). W projekcie chcielibyśmy szczególną uwagę poświęcić zwłaszcza tym obszarom interdyscyplinarnym, które powstały w odpowiedzi na przemiany i wyzwania współczesnego świata, takie jak m.in. studia nad niepełnosprawnością, medycyna narracyjna, humanistyka medyczna, ekokrytyka, literaturoznawstwo architektoniczne. Konsekwencje psychologiczne i społeczne problemów współczesnego świata, w tym pandemii Covid-19 i wojen, wpłynęły na kształtowanie nowego podejścia do jednostki, mierzącej się z poczuciem społecznej izolacji, wykluczenia i osamotnienia, w świecie niejasnym, niezrozumiałym, wymagającym nadawania znaczeń na nowo. Na samotność szczególnie narażone są osoby starsze i niepełnosprawne, ale także osoby młode. Towarzyszy temu wzrost świadomości ekologicznej i kształtowanie nowego podejścia wobec przyrody (jak chociażby wobec katastrofy ekologicznej na Odrze w 2022 roku), a także głębszy namysł nad usuwaniem barier technologicznych i architektonicznych. Wykorzystanie dostępnego zaplecza badawczego humanistów oraz rozpoznań już przez nich dokonanych, (czego przykładem są m.in. monograficzne numery "Tekstów Drugich": Ekokrytyka 2018, nr 2, Studia o niepełnosprawności 2020, nr 2, Medycyna narracyjna 2021, nr 1, Akwapoetyka i inne krytyki antropocenu 2022, nr 4) pozwala szukać odpowiedzi na te problemy współczesności w skoncentrowaniu się na podmiotowości i indywidualności człowieka, na odzyskaniu więzi, kontaktów międzyludzkich i poczucia tożsamości oraz na poszanowaniu zasad otwartości (open access), dostępności (accessibility) i inkluzywności w otaczającym świecie. Spośród najnowszych publikacji będących próbą rozpoznania tych problemów i szukania odpowiedzi na nie warto również przywołać m.in. następujące: J. Tabaszewska, Humanistyka służebna. Negocjowanie pola i budowanie autonomii w dobie kryzysu; J.B. Bednarek, P. Czapliński, To wróci. Przeszłość i przyszłość pandemii; T. Stawiszyński, Reguły naczas chaosu i tegoż, Ucieczka od bezradności; J. Mencwel, Betonoza. Jak się niszczy polskie miasta; Za pięć dwunasta koniec świata. Kryzys klimatyczno-ekologiczny głosem wielu nauk; M. Napiórkowski, Naprawić przyszłość. Dlaczego potrzebujemy lepszych opowieści, żeby uratować świat; W przejściu. 43 teksty o architekturze i przestrzeni. Wybór esejów i wywiadów z kwartalnika „Autoportret. Pismo o dobrej przestrzeni” 2002-2022; A. Fidowicz, Niepełnosprawność w polskiej literaturze XX i XXI wieku dla dzieci i młodzieży; L. Davis, Ustanawianie normy. Niepełnosprawność, głuchota i ciało; S. Taylor, Bydlęce brzemię. Wyzwolenie ludzi z niepełnosprawnością i zwierząt; Miejsca trudne - transdyscyplinarny model badań; Refleksja humanistyczna w planowaniu przestrzennym; Lista (nie)obecności. Niepełnosprawność w podręcznikach szkolnych (2021). O problemach współczesności pisano również m.in. w tomie rocznika “Napis” z 2021 roku pt. Izolacja i komunikacja. Rozważania nad formami komunikacji literackiej i kulturowej. W odpowiedzi na nie powstała również bibliografia Beyond COVID-19, uruchomiona przez konsorcjum OPERAS, w której wstępie czytamy: "Pandemia dotykająca obecnie społeczeństwa europejskie i światowe, rozpatrywana jest przede wszystkim z perspektywy zdrowia. Wiemy jednak, że kryzysowi zdrowotnemu o takiej skali towarzyszą trudności i poważne wyzwania wszelkiego rodzaju: ekonomiczne, polityczne, społeczne i kulturowe, które doprowadzą do zmian w samym społeczeństwie." Prace nad bibliografią zostały jednak zakończone w 2020 roku. Projekt, którego dotyczy wniosek, byłby nie tylko twórczym rozwinięciem i znaczącym uzupełnieniem tej cennej bibliografii, stanowiącej bezsprzeczny dowód na to, że istnieje potrzeba tego rodzaju prac bibliograficznych. Zespół projektowy przeprowadzi takie prace w sposób skoordynowany i zadba o ich widoczność i dostępność, tworząc zasób mogący zasilić inne bazy (jak wspomnianą bazę w Zotero) jeśli będzie taka potrzeba i możliwość.W projekcie będzie to możliwe dzięki stworzeniu interdyscyplinarnego zespołu ekspertów dziedzinowych - badaczy, sprawujących pieczę merytoryczną nad wynikami projektu, odpowiedzialnych za merytoryczną jakość kolekcji bibliograficznych i gromadzonych danych, włączających się w powstanie opracowań, wywiadów, artykułów i podcastów (jako rozmówcy lub autorzy), aktywnie uczestniczących w otwartych seminariach (jako prowadzący lub goście). Zainteresowanie powyższymi działaniami polonistów zagranicznych (dzięki ich udziałowi w "Geopolonistyce" i w otwartych seminariach) pozwoli na zwiększenie poziomu zaangażowania polonistyk polskich i światowych oraz reprezentujących je Redaktorów- koordynatorów (reprezentujących instytucje) jako rzeczników polonistyki.

Utrzymanie infrastruktury i usprawnienie (automatyzacja) prac dokumentacyjno-bibliograficznych będzie możliwe dzięki pracom programistycznym, agregacji danych z zasobów danych publicznych, implementacji RESTowegoAPI, co pozwoli na automatyzację wymiany danych.