Po upływie niemal ćwierćwiecza od czasu upadku komunizmu w krajach Europy Środkowej i Wschodniej dyskusja na temat przeszłości i teraźniejszości tego rejonu świata nabiera charakteru komparatystycznego w zakresie geograficznym, politycznym, naukowym. Centrum Badań Dyskursów Postzależnościowych organizuje czwartą już konferencję poświęconą studiom postzależnościowym, tym razem koncentrując się na zadaniu porównawczego wprowadzenia tematyki środkowoeuropejskiej w krąg dyskursów międzynarodowych, które ujmują to, co narodowe/ regionalne w perspektywie przepływów globalnych. Nawet pobieżne spojrzenie na miejsce, w którym światowa (zachodnioeuropejska) myśl doby nowoczesności usytuowała Europę Środkową i Wschodnią, prowadzi do wniosku, iż musiało ono zrodzić ambiwalencję - silne przywiązanie dużej części środkowowschodnich Europejczyków do zachodniej tradycji intelektualnej (uważanej po prostu za „europejską”) i poczucie bycia innym, wykluczonym, a nawet zdradzonym przez Zachód. Historia tej części Europy to opowieść na temat jej pogmatwanej, tłumionej lub negowanej przynależności do świata Zachodu, funkcjonowania na prawach przestrzeni różnicy, której natura i treść zależały od kierunków aktualnej polityki mocarstw. Określenie „nowa Europa” współcześnie stosowane wobec krajów Europy Środkowej i Wschodniej, które weszły w skład Unii Europejskiej, wskazuje na ciągłe utrzymywanie się owej ambiwalencji.
Kluczowy dla naszych zainteresowań termin „postzależność” odnosi się do uwarunkowań kultury polskiej dwóch ostatnich dekad, a w szerszym planie historycznym - do realiów polskich całego okresu nowoczesności. Wrocławska konferencja ma na celu wzbogacenie polskich badań postzależnościowych głosami referentów z innych krajów Europy Środkowej i Wschodniej, a także tych, którzy w różnych ośrodkach naukowych na świecie zajmują się studiami postkolonialnymi. Chodzi nam o orientację w zróżnicowaniu instrumentariów badawczych stosowanych w odniesieniu do sytuacji krajów postkomunistycznych i tych wypracowanych w kręgu studiów postkolonialnych, studiów nad regionami (area studies) i innych badań powiązanych z tą problematyką. Nasz projekt włącza debatę nad sytuacją społeczno-kulturową krajów Europy Środkowej i Wschodniej w obszar refleksji akademickiej na temat odmian postkolonialności, społecznych nierówności późnego kapitalizmu oraz nowych tożsamości społecznych generowanych przez te zjawiska. Ważne jest, by owemu włączeniu towarzyszyło wypracowanie adekwatnego języka akademickiego, zdolnego do opisania interesujących nas zjawisk w kategoriach teoretycznych uwzględniających perspektywę porównawczą zarówno w kontekście dyscyplin naukowych jak i uwarunkowań kulturowych, w których badane zjawiska występują.
Zapraszamy referentów reprezentujących różne gałęzie humanistyki, nauki filologiczne, nauki społeczne, badaczy transdyscyplinarnych zainteresowanych następującymi zagadnieniami:
- strategie radzenia sobie z (re)interpretacją przeszłości (niedawnej i bardziej odległej) oraz jej kodyfikowanie - nostalgia, sentyment, celowa i/lub nieświadoma amnezja; miejsca pamięci/upamiętnienia/zapomnienia po roku 1989;
- relacja centrum-peryferie diagnozująca przekształcenia funkcji państwa; wyłonienie się lokalności i odkrycie/odtwarzanie się wielorakich historii miejsc;
- narracje przełomu historycznego; przykłady „przemocy epistemicznej” powiązanej z owymi przełomami;
- współczesne grupy zmarginalizowane, pojawiające się na skutek rozwarstwienia społecznego oraz zjawisko nienormatywnych tożsamości, grupy uprzywilejowane i pozbawione uprzywilejowania w narracjach społecznych;
- kulturowe i polityczne złożoności procesu transformacji postkomunistycznej;
- graniczny status Europy Środkowej i Wschodniej, wpisany w projekt europejskiej nowoczesności; zachodnie dyskursy o Europie Środkowej i Wschodniej po upadku komunizmu, ambiwalentny stosunek do „nowej” Europy;
- skutki wzajemnego przenikania się wszystkich tych zjawisk i procesów.
W debacie konferencyjnej chcielibyśmy ustosunkować się również do problemów o charakterze teoretycznym:
- Studia postzależnościowe - ewaluacja terminu, ich aparatu teoretycznego, potencjału porównawczego przydatnego w diagnozowaniu sytuacji społeczno-kulturowej krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Studia postzależnościowe a studia postkolonialne i studia nad postkomunizmem.
- Inna Europa - dzisiejsze znaczenie określenia autorstwa Philipa Rotha. Minione i współczesne mechanizmy konstruowania europejskiego „Innego”. Środkowo- i wschodnioeuropejskie auto-konstrukcje uwzględniające Zachód jako układ odniesienia.
- Kategorie z kręgu badań postkolonialnych/postzależnościowych w historii, historii literatury, historiografii Europy Środkowej i Wschodniej. Ideologiczne zastosowania kategorii postkolonialnych, zwłaszcza jako nowego języka paradygmatu narodowego; teoria transformacji Europy Środkowowschodniej przekraczająca protekcjonalno-dydaktyczną perspektywę teorii rozwoju czy innych teorii modernizacyjnych.
- Afekt postzależnościowy - emocjonalne aspekty transformacji postkomunistycznej/postzależnościowej, społeczne zjawiska nostalgii, melancholii, gniewu i frustracji, resentymentu.
- (Nie)przetłumaczalność różnicy kulturowej - problemy z komunikowaniem kulturowej unikatowości/różnicy. Próba wypracowania skuteczniejszych strategii przekładu kulturowego.
- Aktywowanie pamięci kulturowej - odpominanie zapomnianej/zafałszowanej przeszłości; strategie przeżycia kulturowego, pamiętania i rekonstruowania pamięci w kulturach Środkowej i Wschodniej Europy; (nie?)antagonistyczna relacja między upamiętnianiem a pamiętaniem.
- Wyzwania transnarodowości i globalizacji, a wielorakość kwestii „post-” dotyczących krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Rewizje metod krytycznego myślenia w odniesieniu do historii, kultury, kanonów literackich itd.
- Globalność i lokalność - odzwierciedlenie w kulturze, literaturze krajów Europy Środkowej i Wschodniej. Wzrastająca mobilność społeczeństw i ruchy (e)migracyjne („z” i „do” Europy Środkowowschodniej). Wschodnioeuropejskie pogranicza i długie trwanie ich wielokulturowej tkanki społecznej. Lokalne i translokalne kosmopolityzmy „prowincjonalnej Europy”.
- Wspólnota uczuć/odczuć - pytanie o transnarodową wrażliwość/solidarność Europy Środkowej i Wschodniej, kształtującą nowy podmiot krytycznego myślenia bliski idei community of sentiment - społeczności uczuć, kreującej nową lokalność w globalnych przepływach.