W rocznicę inwazji na Ukrainę – współpraca IBL z naukowcami z Ukrainy
Wraz z niewybaczalną i szokującą inwazją Rosji na Ukrainę w dniu 24 lutego 2022 r. Instytut Badań Literackich PAN, podobnie jak całe polskie środowisko naukowe, włączył się w działania pomocowe skierowane do badaczy i obywateli Ukrainy. W rocznicę tych wydarzeń i w obliczu ciągle trwającej wojny przypominamy o tych inicjatywach, koniecznych, choć z pewnością nadal niewystarczających. Wierzymy, że do mającej wieloletnią tradycję współpracy IBL z ukraińskimi ośrodkami naukowymi wrócimy już niebawem w okolicznościach zwycięskiej, wolnej i niezawisłej Ukrainy.
Dyrekcja, Rada Naukowa i Pracownicy Instytutu Badań Literackich PAN
W załączonym pliku PDF prezentujemy niektóre z owoców tej bogatej współpracy – przede wszystkim w tym trudnym roku. Więcej inicjatyw polsko-ukraińskich z lat poprzednich przypomnieliśmy na naszych mediach społecznościowych: Facebook, Instagram, Twitter.
Oba programy zakończyły się wraz z końcem 2022 roku. Beneficjenci zajmowali się różnorodnymi tematami. Wśród nich były takie jak m.in.:
wojna wojna rosyjsko-ukraińska w memach w Internecie;
retoryka międzynarodowych wystąpień publicznych prezydenta Ukrainy W. Zelenskiego
badanie wyzwań związanych z oddaniem pojęcia wojny w tłumaczeniu literackim (z języka angielskiego na ukraiński oraz w porównaniu z tłumaczeniami rosyjskimi i polskimi) oraz adaptacjach filmowych dzieł Ernesta Hemingwaya
system kształtowania obrazów barokowej poezji moralizatorskiej Danyły Bratkowskiego;
przygotowanie antologii, skupiającej polskich i ukraińskich autorów XIX wieku, którzy zajmowali się relacjami polsko-ukraińskimi w warunkach, gdy modernizacja terytorium dawnej Rzeczypospolitej Obojga Narodów odbywała się pod presją zaborczych imperiów i powstawania nowych projektów narodowotwórczych;
agresja rosyjska a kulturowe zmiany w mentalności Ukraińców;
związki łączące Elizę Orzeszkową z pisarzami ukraińskimi (Iwan Franko, Ołeksandr Koniski, Olha Kobylańska);
opracowanie materiałów do wydania zbioru listów Filipa Orlika;
obraz doświadczenia wojny w pieśniach ukraińskich;
przekład z języka polskiego na ukraiński Historii literatury polskiej prof. Anny Nasiłowskiej.
Dzięki projektowi „Geopolonistyka”, realizowanym przez Instytut Badań Literackich PAN, Centrum Polonistyczne Uniwersytetu Wileńskiego oraz Wydział Filologii i Dziennikarstwa - Wołyński Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki w Łucku, odbyły się wykłady i warsztaty, podczas których studenci polonistyki z Rzymu, Łucka i Wilna, uczestniczący w projekcie, mogli poszerzyć swoją wiedzę o literaturze i kulturze polskiej, ale także swoje kompetencje cyfrowe, umożliwiające korzystanie z internetowych źródeł wiedzy oraz promocję swoich uczelni i wartości, jaką niesie nauka języka polskiego. Jednym z takich spotkań były Jesienne warsztaty z Geopolonistyką.W listopadzie studenci spotkali się w Warszawie. W siedzibie IBL PAN w Pałacu Staszica wspólnie uczestniczyli w warsztatach translatorskich Przekłady na tle swoich czasów pod kierunkiem Prof. Magdaleny Heydel i w zajęciach, podczas których wspólnie z prowadzącymi nagrali podcasty, materiały audiowizualne i poznali tajniki ich postprodukcji.
Dokonano również przekładów na języki narodowe, m.in. ukraiński (Луцький замок / Zamek w Łucku na Wołyniu - tłum. Julia Wakuła; Про Габріелю Запольську на Волині / O Gabrieli Zapolskiej na Wołyniu - tłum. Ilja Nowak; Олика — перлина Волині. Частина 2 / Ołyka perłą Wołynia, część 2 - tłum. Oksana Zabołotnia, Alina Kociuba; Луцьк - “малий Рим” Сходу - tłum. Iryna Kalenikowa, Mariana Dudko, Tetiana Łazaruk; Поетична група “Волинь” / Poetycka grupa „Wołyń” - tłum. Bogdana Hajduk, Hanna Diktiaruk).
W ramach projektu powstały też trzy filmy promujące trzy instytucje polonistyczne: w Wilnie, Łucku i na Uniwersytecie „Sapienza” w Rzymie.
Uczestnikom przedsięwzięcia przyświecał ideał odnalezienia wspólnej płaszczyzny porozumienia, mimo różnic kulturowych, w języku i kulturze polskiej. Sama zaś „Geopolonistyka” jako nowoczesny projekt cyfrowy ma zachęcić studentów polonistyki i innych kierunków filologicznych, a także kandydatów na studia, do zainteresowania się językiem polskim i kulturą polską.
*
#ScienceForUkraine to oddolna inicjatywa prowadzona przez międzynarodową społeczność uczonych wolontariuszy i studentów od początku wojny Rosji na Ukrainie. Misją kampanii jest wsparcie ukraińskiego środowiska akademickiego w przetrwaniu wojny oraz pomoc w zapewnieniu ciągłości ukraińskiej nauki i wzmocnieniu jej obecności na międzynarodowej arenie naukowej Strona internetowa projektu stała się znaną bazą danych z ofertami pracy i wsparcia dla naukowców. Inicjatorem i koordynatorem ds. kontaktów z instytucjami międzynarodowymi jest dr Maciej Maryl. Współpracują z nim m.in. dr Magdalena Wnuk oraz Mateusz Franczak.
Już ponad 600 krajów przyłączyło się do inicjatywy!
Udostępniamy rozmowę dra Macieja Maryla z Borysławem Kozielskim w podcaście „Nauka XXI wieku”: Zob. link.
W ramach powyższej inicjatywy zespół Centrum Humanistyki Cyfrowej wziął udział w przeprowadzeniu badań ankietowych i przygotowania raportu Beyond Resilience: Professional Challenges, Preferences, and Plans of Ukrainian Researchers Abroad. Dostarcza on informacji z pierwszej ręki na temat wyzwań zawodowych i preferencji dotyczących wsparcia ukraińskich naukowców, którzy opuścili Ukrainę w następstwie rosyjskiej inwazji. Wyniki badania mają służyć jako wskazówki do planowania programów wsparcia przez instytucje akademickie i finansujące. Przybliżają wiedzę o sytuacji ukraińskich naukowców, dostarczając informacji o ich profilu demograficznym, dyscyplinie i etapie kariery, a także o szczególnych wyzwaniach zawodowych i życiowych, z którymi się zmagają.
*
Pracownicy IBL angażowali się również w inicjatywy pomocowe dla potrzebujących.
Już w marcu 2022 w odpowiedzi na apel zaprzyjaźnionych z Instytutem Badań Literackich PAN środowisk polonistycznych w Łucku, Towarzystwo Przyjaciół Ukrainy uruchomiło zbiórkę publiczną z przeznaczeniem na zakup niezbędnego wyposażenia medycznego dla Łucka i okolic. Artykuły zakupione ze zbiórki „Pomoc dla Łucka” dotarły na Wołyński Uniwersytet Narodowy im. Łesi Ukrainki w drugiej połowie maja.
Odebranie przesyłki w Łucku. Towarzystwo Przyjaciół Ukrainy.
*
Konsorcjum OPERAS wraz z IBL PAN i partnerami z całej Europy rozpoczęło kampanię „Supporting Ukrainian Editorial Staff” (SUES) na rzecz wsparcia ukraińskich redakcji czasopism i wydawnictw naukowych. Jej celem jest wsparcie i podtrzymanie komunikacji naukowej w Ukrainie. Zwracano się do ukraińskich czasopism naukowych i wydawców akademickich, oferując im pomoc w codziennej działalności, umiędzynarodowieniu, tworzeniu infrastruktury oraz budowaniu silniejszych relacji na przyszłość.
W ramach kampanii crowdfundingowej, wspartej przez indywidualnych donatorów oraz takie instytucje jak CNRS, College de France czy Knowledge Unlatched, zebrano środki na ufundowanie ponad 40 stypendiów w wysokości 1500 euro.
Dzięki projektowi i współpracy z Directory of Open Access Journal zatrudniono w IBL PAN na umowę zlecenie osoby do obsługiwania bazy danych ukraińskich czasopism i dodawania nowych tytułów.
W działaniach biorą udział Maciej Maryl, Marta Błaszczyńska, Mateusz Franczak, Marta Tomachiw i Svietlana Tarasowa.
*
Kolejna inicjatywa to SUM (Saving Ukrainian Monuments) koordynowana przez 4CH, czyli europejskie centrum kompentencji dla dziedzictwa kulturowego. Celem projektu było zabezpieczenie cyfrowego dziedzictwa kulturowego offline, czyli różnych zasobów i danych badawczych z zagrożonych serwerów instytucji i organizacji. IBL PAN, reprezentowany przez dr. Macieja Maryla, dołączył do projektu, by ułatwiać kontakt z organizacjami ukraińskimi (m.in. z wykorzystaniem kontaktów ukraińskich badaczek zatrudnionych w Instytucie). W prace włączyło się także Poznańskie Centrum Superkomputerowo-Sieciowe (Maciej Brzeźniak), które dostarczyło technologii ułatwiającej łatwy przerzut danych z zagrożonych instytucji.
IBL PAN koordynował poszukiwanie kontaktów i przygotowania do akcji dostarczania sprzętu do archiwizacji w przypadku zerwania połączeń internetowych. Inicjatywę realizowano z największym natężeniem w marcu i kwietniu. Zabezpieczono ok. 70 TB danych dziedzictwa kulturowego.
Post powstał przy współpracy dyr. Grzegorza Marca, prof. Teresy Dobrzyńskiej, Gabrieli Semenowicz, dr. Macieja Maryla, Marioli Wilczak, Magdaleny Fatygi, Julii Wójcik-Górskiej.