Andrzej Słowikowski (Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń):
PODWOJENIE – KIERKEGAARD I DOSTOJEWSKI. KONCEPCJA STADIÓW EGZYSTENCJI KIERKEGAARDA A „BRACIA KARAMAZOW” DOSTOJEWSKIEGO
We wczesnej fazie twórczości Kierkegaard zaprezentował filozoficzną wizję rozwoju ludzkiego życia pod postacią trzech stadiów egzystencji (estetycznego, etycznego i religijnego). Doskonałą ilustracją dla rozważań Kierkegaarda w tym zakresie okazuje się ostatnia powieść Dostojewskiego Bracia Karamazow, w której trzej główni bohaterowie mogą być odczytywani jako żyjący w trzech wskazanych stadiach (Dymitr – stadium estetyczne; Iwan – stadium etyczne; Alosza – stadium religijne). Praca ta jest próbą zestawienia dzieł obu autorów tak, by z jednej strony wzmocnić filozoficzne analizy Kierkegaarda „żywym” przykładem egzystencji człowieka, jaki daje powieść Dostojewskiego, a z drugiej – wskazać na głębokie zaplecze filozoficzne i możliwość odczytywania w tym kluczu dzieła rosyjskiego pisarza. Co ważne, obaj autorzy nie znali swojej twórczości nawzajem, ale łączy ich z pewnością jedna (choć wywodząca się z różnych tradycji) chrześcijańska wizja rozwoju człowieka.
Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej zostaje szeroko zaprezentowane duchowe pokrewieństwo myśli obu autorów w odniesieniu do trzech poziomów antropologicznych widocznych w ich twórczości: poziom działania i wyboru; poziom świadomości i instancji; poziom prawdy i wolności. Poziomy te stają się podstawą do analizy treści Braci Karamazow przez pryzmat trzech stadiów egzystencji, co ma miejsce w części drugiej artykułu. Składa się ona z trzech podczęści odpowiadających trzem stadiom i trzem głównym bohaterom powieści Dostojewskiego. Ostatnia część prezentuje możliwość odczytania zbieżności, jaka powstaje między filozofią Kierkegaarda i twórczością rosyjskiego pisarza za pomocą zaczerpniętej z teorii komunikacji duńskiego filozofa kategorii podwojenia. Można powiedzieć, w tym kontekście, że wizja człowieka obu tych autorów się podwaja, tzn. że dopowiadają oni nawzajem swoje dzieła w sposób oryginalny, tak że czytane razem ujawniają ukryte w nich wątki.